mucluc009

Pha't ha`nh va`o mo^~i thu+' Hai dda^`u tha'ng

copyright (C) 2000 by respective authors

05-06-2000

-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=--=-=-=--=-=-=-=-
MU.C LU.C
-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=--=-=-=--=-=-=-=-

I-THO+ TUYE^?N

01. Phu+o+.ng Ho^`ng

_____Phu+o+ng Trie^`u

02. Ba`i Tho+ Con Vie^'t Ta(.ng Ba

_____LaLan

03. Tra(ng Duye^n Chu+a Tro`n

_____Tha'i Mo^.ng Trinh

04. Buo^`n To^i Mo^.t Mi`nh

_____Nhie^n Phu+o+ng

05. Ta va` Em

_____DxN

06. Ru Ho+`i Ma^'y So+.i To'c Mai

_____Ktd

07. Gio.t Mu+a Tre^n Ma'i Nha` Tho+`

_____Pha.m Doanh

08. Chie^'c Bo'ng Cuo^'i Cu`ng

_____Le^ Va(n Tie^~n

09. Chie^`u

_____Ha`n The^' Cha^u

10. No'i Vo+'i Do`ng Mississippi / To Mississippi

_____Hoa`ng Lo^.c / Thanh Thanh

11. Va.t Na('ng Va`o DDo+`i

_____mdtt

12. Em DDi

_____Thua^.nQ

13. Ha~y No'i DDi Em

_____Minh Nha^.t

14. Tre^n No'c Ti`nh To^i

_____Lua^n Hoa'n

15. Em, To^i

_____Ca`nh Cong

II-VA(N TUYE^?N

1. Le^n Ru+`ng Tha(m Ba.n

_____La^m Chu+o+ng

2. Tha'i Su+

_____Tra^`n Long Ho^`

III- TIN TU+'C VA(N HO.C NGHE^. THUA^.T

Cuo^.c Thi Tho+ Lie^n Ma.ng Chu? DDe^`: Da'ng Vie^.t

Ba?n Tin Tu+o+`ng Thua^.t

_____Ho^` Hua^'n Cao

IV- LA' THU+ CA'C NU+O+'C

1. La' Thu+ Vie^.t Nam

_____Tra^`n Ba'

V-CA^U CHUYE^.N HA`NG THA'NG

Hoa Ky` va` Nga`y 15 Tha'ng 4

_____Le^ Vie^.t DDie^?u

VI- GO'C TRO+`I THI - NHA.C

To^i, A^'u Tho+ va` Me.

_____Du Tu+? Le^

VII- NHU+~NG TA^'M LO`NG VA`NG

Hoa`n Ca?nh Bi DDa't Cu?a Nha` Va(n Nguye^~n Thi. Thu.y Vu~

_____Ho^` Hua^'n Cao

VIII- GO'C TRO+`I QUE^ HU+O+NG

Co`n Thu+o+ng Khoai Sa('n Sau He`

_____Tu+' Die^~m

IX- LI.CH SU+? TIE^?U THUYE^'T TRU+O+`NG KY`

Anh Hu`ng DDo^ng-A Du+.ng Co+` Bi`nh Mo^ng (Ho^`i 3)

_____Tra^`n DDa.i Sy~

X- TA?N MA.N VA(N CHU+O+NG

1. Phu+o+.ng

_____Thu`y Nguye^~n

2. No^~i Nho+' Trong Mu+a

_____ Tha'i Mo^.ng Trinh

3. Ba Cu?a Nho?

_____To'c Mai

4. Thu+ Cho Ngu+o+`i Ye^u Da^'u

_____To'c Da`i

5. Hoa`i Nie^.m va` DDe^m

_____Nguye^n Nhu+

XI- BIE^N KHA?O

Nguye^~n Du va` Kinh Kim Cu+o+ng

_____Phan Quang Vie^.t

XII- SA'CH, BA'O MO+'I

1. Va`o Thie^`n

XIII- NHA('N TIN LIE^N MA.NG

Nha('n Tin Lie^n Ma.ng

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~
IX- LI.CH SU+? TIE^?U THUYE^'T TRU+O+`NG KY`
~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

Ho^`i thu+' ba

DDe^`n tho+` vua Tru+ng


Nie^n hie^.u DDa.i-DDi.nh thu+' 21, ddo+`i vua Anh-to^ng cu?a DDa.i-Vie^.t, be^n Trung-nguye^n la` nie^n hie^.u Thie^.u-Hu+ng thu+' 30, ddo+`i vua Cao To^ng ddo+`i Nam To^'ng (Canh Thi`n DL. 1160).

Theo ho^.i ddie^?n su+. le^. cu?a trie^`u Ly', thi` ha(`ng na(m nha` vua se~ ban dda.i ye^'n cho hoa`ng to^.c va`o ca'c nga`y dda?n sinh, nga`y ki. cu?a na(m vi. tie^n tie^n dde^', na(m vi. hoa`ng ha^.u; nga`y le^~ Ca`n-nguye^n (sinh nha^.t cu?a vua); ca'c nga`y te^'t Nguye^n-dda'n, Ha`n-thu+.c, Trung-nguye^n, Trung-thu. La.i ban tie^?u ye^'n va`o nga`y dda^`u cu?a tie^'t khi'. Mo^~i na(m co' 24 tie^'t khi', ne^n co' 24 buo^?i tie^?u ye^'n. Co^.ng chung la` 39 buo^?i.

Theo lua^.t cung ddi`nh tho+`i Ly', thi` mo^~i tie^'t khi' dde^'n, tra(m va.n loa.i chim muo^ng, hoa qua? na?y no+?, quan Tha'i-su+? le^.nh thuo^.c bo^. Le^~ se~ ban le^.nh cho ca'c vu`ng tie^'n phu+o+ng va^.t cho nha` vua. Mo^~i vu`ng se~ da^ng nhu+~ng dda(.c sa?n ma` vu`ng kha'c kho^ng co', hoa(.c co' nhu+ng ke'm pha^?m cha^'t. Ca'c vi. An-phu? su+', Tuye^n-vu~ su+' vu`ng a^'y, se~ da^ng tho+`i tra^n cu?a vu`ng mi`nh le^n Thie^n-tu+?. Nhu+ tra^'n DDo^ng-trie^`u, se~ da^ng DDo^ng tru`ng ha. tha?o va`o tie^'t Tie^?u-ha`n. Tra^'n Thie^n-tru+o+`ng da^ng chuo^'i tho+m va`o tie^'t DDo^ng-chi'. Tra^'n Tru+o+`ng-ye^n da^ng ru+o+i va`o tie^'t Ha`n-lo^.. Nhu+~ng buo^?i ban ye^'n na`y mu.c ddi'ch dde^? nha` vua va` hoa`ng to^.c tha('t the^m ti`nh tha^n huye^'t to^.c. Tu+` khi DDo^~ Anh-Vu~ chuye^n quye^`n, thi` le^. na`y ba~i bo?.

Ghi chu' cu?a thua^.t gi?a.
DDo^ng-tru`ng ha. tha?o : Te^n mo^.t vi. thuo^'c, thu+o+`ng bie^'n the^? tu+` co^n tru`ng sang tha?o mo^.c, va` ngu+o+.c la.i. Nhu+ng thu+.c ra dda^y la` mo^.t loa.i thu+.c va^.t te^n khoa ho.c la` Cordyceps sinnensis ky' sinh va`o loa.i co^n tru`ng te^n khoa ho.c la` Hepialus armoricanus Oberthur. Ve^` mu`a Ha. thi` ca^y mo.c le^n nhu+ co?. Ve^` mu`a DDo^ng thi` ca^y ta`n, tru`ng lo+'n le^n.
Vi. thuo^'c na`y thu+o+`ng tha^'y o+? Tu+'-xuye^n, Thanh-ha?i, Cam-tu'c, Ta^y-ta.ng be^n Trung-quo^'c. O+? Vie^.t-Nam thu+o+`ng tha^'y o+? vu`ng bie^n gio+'i phi'a Ba('c.
Chu? ye^'u ta'c du.ng: Nha^.p va`o ca'c kinh phe^', tha^.n. Theo y ho.c Trung-quo^'c, DDo^ng-tru`ng Ha.-tha?o du`ng dde^? tri. ca'c be^.nh pho^?i, tha^.n.
Ve^` be^.nh pho^?i: Ho ra ma'u, suye^~n do hu+ chu+'ng, mo^` ho^i tro^.m.
Ve^` be^.nh tha^.n: Nam ba^'t lu+.c sinh ly', di tinh, ddau ngang tha('t lu+ng. Phu. nu+~ kho^ng thu. thai do hu+ nhu+o+.c (Infertillite'). Ngoa`i ra co`n du`ng dde^? phu. tro+. giu'p be^.nh nha^n phu.c ho^`i su+'c kho?e, sau tho+`i gian da`i bi. be^.nh.
Tu+` khi co' Viagra, thi` DDo^ng-tru`ng Ha.-tha?o tro+? tha`nh dda('t vo^ cu`ng. Bo+?i Viagra chi? co' ta'c du.ng la`m da~n no+? ma.ch ma'u, dde^? ma'u cha.y xuo^'ng...ca^y ga^.y tha^`n cu?a quy' o^ng. Nhu+ng ne^'u tha^.n cu?a quy' o^ng no'...me^.t mo?i, hoa(.c no' dda~ ddi va`o tuo^?i co^? lai hy (70) thi` tuy du`ng Viagra, ca^y ga^.y tha^`n du+.ng da^.y, nhu+ng la`m hoa`i ma` no'...no' kho^ng ra thi` sao? Tha?ng hoa(.c no' co' ra, nhu+ng chi? mo^.t hai la^`n, ro^`i kho^, thi` dda^u co' su+o+'ng? Vi` va^.yg to^>i (Co+ so+? nghie^n cu+'u to^?ng ho+.p y ho.c A^u-A') pha?i cho Viagra he^'t ho^n vo+'i DDo^ng-tru`ng Ha.-tha?o.


Na(m nay, DDo^~ Anh-Vu~ bi. gie^'t ro^`i, nha` vua nghe lo+`i khuye^n cu?a tha'i-tu+? Long-Xu+o+?ng, nga`i tuye^n chi? ta'i thie^'t le^. cu~. Buo^?i ban ye^'n dda^`u tie^n nha(`m tie^'t Ha`n-lo^.. Kha'c vo+'i mo.i na(m, na(m nay gio' hanh may to+'i tre^~, ma` mu`a ru+o+i la.i to+'i so+'m. Quan An-vu~ su+' tra^'n Tru+o+`ng-ye^n vo^.i sai ngu+.a lu+u tinh phi nhu+ bay, ddem ve^` da^ng cho nha` vua ho+n mo^.t ye^'n, loa.i ru+o+i thu+.c lo+'n. Vie^n tha'i gia'm phu. tra'ch ty Thu+o+.ng-thie^.n tie^'p nha^.n ru+o+i ro^`i ba('t tay va`o la`m ye^'n ru+o+i tu+'c thi`. Ye^'n ru+o+i go^`m co' na(m mo'n chi'nh: Cha? ru+o+i, ma('m ru+o+i, ru+o+i xa`o, ru+o+i chu+ng, ru+o+i ha^'p.

Hoa`ng-ha^.u tha^n da^~n cung nga, mang mo^~i loa.i mo^.t ba't lo+'n, dde^'n cung Ca?m-Tha'nh da^ng cho tha'i-ha^.u, ro^`i ban chi? trie^.u hoa`ng to^.c va`o cung Long-hoa dde^? cu`ng hu+o+?ng mo'n tho+`i tra^n. Tuy no'i ra(`ng hoa`ng to^.c, chu+' thu+.c ra chi? ba?n tha^n, vo+., con, cha'u cu?a : Ca'c hoa`ng tu+?, ca'c tu+o+'c vu+o+ng, co^ng, ha^`u, ca'c co^ng chu'a, pho` ma~ mo+'i ddu+o+.c hu+o+?ng dda(.c a^n na`y ma` tho^i. Sau buo^?i ye^'n, hoa`ng-ha^.u se~ ban va`ng, ngo.c, lu.a cho con cha'u trong hoa`ng to^.c mo+'i ra ddo+`i trong na(m.

Theo lua^.t le^. cu?a ca'c trie^`u dda.i Vie^.t xu+a, ngoa`i hoa`ng-ha^.u ra, nha` vua co`n co' nhie^`u ba` vo+., mang chu+'c tu+o+'c kha'c nhau. So^' ca'c ba` vo+. na`y kho^ng nha^'t ddi.nh. I't thi` va`i, ba chu.c, nhie^`u co' the^? to+'i ba nghi`n.
DDa.i-DDi.nh hoa`ng dde^' tuy bi. ba` no^.i, me. dde?, Anh-Vu~ a'p che^', ta.o nga`i tha`nh mo^.t ngu+o+`i tri` nghi, kho^ng chi' khi', kho^ng quye^'t ddoa'n,u` ly`, chi? bie^'t hu+o+?ng thu.. Nhu+ng tro+`i ban cho nha` vua ca'i dda(.c a^n la` vie^.c pho`ng the thi` nga`i ra^'t kho?e. Ngoa`i hoa`ng ha^.u ra, nga`i co'u` sa'u ba` phi la` Tha^`n-phi, Quy'-phi, Thu.c-phi, DDu+'c-phi, Hie^`n-phi, Giai-phi; khoa?ng ho+n hai chu.c ba` o+? vai tha^'p ho+n nhu+ Tu-dung, Tu-nghi, Phu-nha^n. DDa^'y la` ca'c ba` Vie^.t. Nga`i cu~ng na.p the^m con ga'i cu?a ca'c ddo^.ng tru+o+?ng vu`ng Ba('c-cu+o+ng, ca'c thie^'u nu+~ ngu+o+`i La`o, ngu+o+`i Cha`m. Theo TTCTBK thi` nga`i ra^'t thi'ch con ga'i ngu+o+`i Cha`m. DDVSKTT che'p : Nie^n hie^.u DDa.i-DDi.nh thu+' 15, mu`a DDo^ng, tha'ng mu+o+`i (Gia'p-Tua^'t, DL. 1154) vua Chie^m la` Che^'-bi` La-bu't da^ng con ga'i, nha` vua thu na.p va` phong ngay la`m Nam-phu+o+ng phu nha^n, la.i ban cho hie^.u la` Chie^u-ddu+'c huye^`n qua^n (Na`ng tie^n co' nhie^`u ddu+'c) sau tha(ng le^n Giai-phi. Giai-phi la` ngu+o+`i dde.p nha^'t trong ha^.u cung, na`ng la.i la^`u tho^ng Thi, Thu+, dda`n ngo.t ha't hay ne^n ddu+o+.c nha` vua su?ng a'i nha^'t. Ngoa`i ra nga`i co`n ha`ng ma^'y chu.c ba` o+? ba^.c Tu-dung, Tu-nghi, Phu-nha^n dde^`u co' cung rie^ng. Trong nhu+~ng cung a^'y, ca'c ba` co' tha'i gia'm, cung nga ha^`u ha.. Tuy ca'c cung nga la`m nhie^.m vu. he`n ha., nhu+ng ba^'t cu+' lu'c na`o, nha` vua tha^'y mo^.t cung nga... coi ngon ma('t, thi` va^~n co' the^? ddem ve^` cho^~ ngu? rie^ng cu?a mi`nh dde^? ngu+. . Cho^~ ngu? rie^ng cu?a nha` vua go.i chung la` ta^?m cung. Ta^?m cung cu?a ca'c vua nha` Ly' la` cung Long-thu.y (Long la` ro^`ng, thu.y la` ngu?). Khi mo^.t cung nga, ddu+o+.c vua ngu+., thi` go.i la` ddu+o+.c ban ho^`ng-a^n. Thu+o+`ng, mo^.t cung nga sau la^`n ddu+o+.c ban ho^`ng a^n, nha` vua se~ ban che^' tha(ng chu+'c cao hay tha^'p tu`y y'. La.i ban chi? xa^y cung ddie^.n rie^ng cho o+?, ca^'p tha'i gia'm, cung nu+~ ha^`u ha.. Cho ne^n nha` vua co' ra^'t nhie^`u con.

Long-Xu+o+?ng co' ca'i may la` hoa`ng nam dda^`u tie^n, la.i do hoa`ng-ha^.u sinh ra, ne^n ddu+o+.c phong la`m tha'i-tu+?. Sau Long-Xu+o+?ng, nha` vua co`n co' the^m ba hoa`ng tu+?, chi'n co^ng chu'a nu+~a. Trong mu+o+`i hai ngu+o+`i em ddo', kho^ng co' ngu+o+`i na`o cu`ng me. vo+'i Long-Xu+o+?ng.

Bie^'t ra(`ng mi`nh la` con ca?, la.i la` tru+` qua^n, sau na`y phu. hoa`ng ba(ng ha` ro^`i, se~ no^'i ngo^i vua; ne^n Long-Xu+o+?ng he^'t su+'c le^~ ddo^. vo+'i ca'c ba` phi, cu~ng nhu+ cha(m so'c ca'c em, dde^? ta.o mo^.t ho`a khi' trong hoa`ng to^.c. No' nghi~: Khi mi`nh le^n ngo^i vua ro^`i, thi` ta^'t ca? ta`i va^.t trong thie^n ha. dde^`u la` cu?a mi`nh. Vi` va^.y no' kho^ng ca^`n giu+~ ba^'t cu+' va^.t gi` la`m cu?a rie^ng. Mo^~i khi ddu+o+.c phu. hoa`ng, ma^~u ha^.u ban thu+o+?ng, hoa(.c ddu+o+.c ca'c quan da^ng cho ca'i gi`, Long-Xu+o+?ng la.i ho.p ca'c em, ro^`i chia dde^`u, kho^ng pha^n bie^.t lo+'n nho?, nam nu+~. Ho'a cho ne^n trong ba em trai la` Long-Minh, Long-DDu+'c, Long-Ho`a, kho^ng ngu+o+`i na`o to? y' ganh ty., ke`n cu+.a vo+'i anh. DDo' la` ddie^`u hie^'m co' trong li.ch su+? ca'c nu+o+'c A'-cha^u.

Tuy nhie^n, ha(`ng nga`y, Long-Xu+o+?ng su?ng a'i nha^'t la` co^ng chu'a DDoan-Nghi, con cu?a tha^`n-phi Bu`i Chie^u-Du+o+ng sinh ra. DDoan-Nghi nho? ho+n Long-Xu+o+?ng hai tuo^?i, cu+.c ky` tho^ng minh, la.i o^n nhu va(n nha~. Anh em ga^`n nhau nhu+ bo'ng vo+'i hi`nh.

Ca'c ba` phi kha'c dda~ chua^?n bi. cho ca'c con y phu.c chi?nh te^`, sau ddo' ta^'t ca? cu`ng du`ng xe to+'i cung Chie^u-Linh dde^? cu`ng ddi vo+'i Long-Xu+o+?ng du+. ye^'n. Long-Xu+o+?ng ha`nh le^~ vo+'i ca'c ba` phi, ro^`i hu+o+'ng va`o ca'c em:

_ Ho^m nay la` nga`y ra(`m tha'ng mu+o+`i. Phu.-hoa`ng ban ye^'n ta.i cung Long-hoa. Va^.y anh nha('c ca'c em ve^` le^~ nghi la^`n nu+~a.

Ro^`i Long-Xu+o+?ng da(.n do` ca'c em thu+.c ky~ nghi thu+'c trie^`u ye^'t phu. hoa`ng, ma^~u ha^.u, khi ha`nh le^~ vo+'i ca'c tha^n vu+o+ng, cung ca'ch ddo^'i dda'p vo+'i ca'c the^' tu+?, qua^.n chu'a, co^ng tu+?, tie^?u thu+... thu+.c chi tie^'t.

Mo.i vie^.c xong xuo^i, no' chia cho ca'c em ddi tre^n ba xe. Xe cu?a Long-Xu+o+?ng co' ba em trai, trong khi co' hai xe pha?i cho+? dde^'n chi'n co^ng chu'a, vo+'i ba nhu~ ma^~u. Tha^'y xe co' DDoan-Nghi ho+i cha^.t, no' na?y ra y' ddem bo+'t DDoan-Nghi sang xe mi`nh. No' la.i tru+o+'c Bu`i tha^`n phi, cung tay:

_ Ha`i nhi xin tha^`n-phi dde^? DDoan-Nghi ddi cu`ng xe vo+'i ha`i nhi, cho vui.

Tha^`n-phi na('m tay Long-Xu+o+?ng, ro^`i no'i ba(`ng lo+`i ca?m ddo^.ng:

_ Cha('c tha'i-tu+? mo+'i ddo.c bo^. sa'ch na`o hay, ddi.nh gia?ng cho DDoan-Nghi ha(?n! Tha'i-tu+? cu+' tu+. tie^.n. Anh da.y em, thi` la` ddie^`u cha me. dde^`u mong u+o+'c.

Hai chie^'c xe ra^`m ro^. le^n ddu+o+`ng. Tre^n ddu+o+`ng ddi, DDoan-Nghi ho?i anh :

_ Na`y ! Anh Long-Xu+o+?ng o+i ! Ho^`i xu+a, mi`nh co' ba ba` tha'i to^? co^ anh hu`ng, tra^'n ngu+. bie^n cu+o+ng pha?i kho^ng ? Ca'c nga`i la` nhu+~ng ai va^.y ?

DDe^? thu+? tri' nho+' ca'c em, Long-Xu+o+?ng ho?i Long-Minh :

_ Long-Minh tra? lo+`i cho DDoan-Nghi ddi.

Long-Minh vuo^'t ma' DDoan-Nghi :

_ Con be' ngoan ngoa~n, mi't u+o+'t nha^'t DDa.i-Vie^.t nghe cho ro~ nhe'. Ba vi. a^'y dde^`u la` co^ng chu'a con ddu+'c Tha'i-to^ng. Vi. thu
+' nha^'t la` co^ng chu'a Bi`nh-Du+o+ng !
_ O^, em bie^'t ro^`i ! Nga`i la` Quan-the^'-a^m pha^n tha^n gia'ng the^', pha?i kho^ng ?

Long-Minh ba^.t cu+o+`i :

_ Pha?i, ma` kho^ng pha?i.

_ Ta.i sao ? Pha?i thi` la` pha?i, kho^ng thi` la` kho^ng, chu+' co' dda^u vu+`a pha?i, la.i vu+`a kho^ng!

_ Nghe dda~ na`o! Pha?i, vi` ha`nh tra.ng cu?a nga`i gio^'ng Quan-Aa^m, ne^n ngu+o+`i ddu+o+ng tho+`i suy to^n nga`i nhu+ va^.y. Kho^ng, vi` nga`i la` ngu+o+`i tra^`n nhu+ chu'ng ta.

_ Vi. thu+' nhi`, thu+' ba la` ai ?

Long-Minh la.i dda'p :

_ Vi. thu+' nhi` la` co^ng chu'a Kim-Tha`nh. Vi. thu+' ba la` co^ng chu'a Tru+o+`ng-Ninh. Ba vi. cu`ng ba pho` ma~, suo^'t ddo+`i tra^'n ngu+. bie^n cu+o+ng ma^'y chu.c na(m.

_ The^' sao me. ke^?, ddu+'c Tha'nh-to^ng cu~ng co' ba co^ng chu'a anh hu`ng dda'nh To^'ng. Ca'c vi. la` nhu+~ng vi. na`o ?

_ A`, ba vi. ddo' chu'ng ta pha?i go.i la` to^? co^. Co^ng chu'a thu+' nha^'t la` Thie^n-Tha`nh, tra^'n ngu+. Ba('c-bie^n. Co^ng chu'a thu+' nhi` la` DDo^.ng-Thie^n, ra^'t gio?i thu?y chie^'n. Nga`i tua^~n quo^'c tra^.n Phu'-lu+o+ng. Co^ng chu'a thu+' ba la` Thie^n-Ninh tua^~n quo^'c tra^.n Nhu+-nguye^.t.

DDoan-Nghi reo le^n :

_ Em bie^'t co^ng chu'a Thie^n-Ninh ro^`i, nga`i la` ba` chu'a kho chu+' gi` ? Ho^`i dda^`u na(m em theo me. ddi Kinh-Ba('c le^~ dde^`n tho+` nga`i. Em co' kha^'n xin vay nga`i mo^.t chuo^~i ngo.c trai. The^' ma` nay dda~ la` tha'ng mu+o+`i, em va^~n chu+a tha^'y gi` !

Long-Xu+o+?ng vuo^'t to'c DDoan-Nghi :

_ Co', nga`i khen em ngoan, ho.c gio?i, ne^n nga`i kho^ng cho vay, ma` ban thu+o+?ng cho em luo^n.

DDoan-Nghi ngu+?a hai ba`n tay ra :

_ DDa^u ? O+? cho^~ na`o ?

Long-Xu+o+?ng mo'c trong bo.c ra ca'i ho^.p ba(`ng ba.c, ro^`i mo+? ho^.p. Trong ho^.p co' mo^.t chuo^~i ngo.c trai na(m vo`ng. No' ddeo va`o co^? em:

_ DDa^y chu+' dda^u !

DDoan-Nghi cha('p tay hu+o+'ng le^n tro+`i :

_ DDa ta. to^? co^ dda~ ban cho con.

Long-Ho`a vo^'n i't no'i, tu+` dda^`u dde^'n cuo^'i no' ngo^`i im, ba^y gio+` mo+'i le^n tie^'ng :

_ DDoan-Nghi pha?i ta. o+n anh ca? mo+'i ddu'ng !

Nguye^n tru+o+'c dda^y su+' tha^`n La~o-qua sang trie^`u co^'ng, ho. cu~ng ddem mo^.t i't le^~ va^.t da^ng cho Tha'i-tu+?. Nha^n Long-Xu+o+?ng nghe Tha^`n-phi no'i chuye^.n vo+'i hoa`ng-ha^.u ra(`ng : Ho^m ddi le^~ dde^`n ba` chu'a kho, DDoan-Nghi co' kha^'n xin vay mo^.t chuo^~i ngo.c trai. Long-Xu+o+?ng ghi va`o da.. Ho^m nay no' mang ra ta(.ng em ga'i. DDoan-Nghi nha('c la.i lo+`i Long-Ho`a:

_ DDa ta. anh ca?.

Long-Xu+o+?ng ta't ye^u em ga'i:

_ Anh cu+' mong mi`nh co' thu+.c nhie^`u ngo.c, nga` dde^? ta(.ng cho ca'c em ga'i. Anh la.i mong ho.c ddu+o+.c nhie^`u ddie^`u mo+'i la. dde^? da.y la.i cho ca'c em trai.

Xe dda~ to+'i ddie^.n Long-hoa.

Mo^.t tha'i gia'm phu. tra'ch ki'nh su+. ho^ lo+'n:

_ Ki'nh thi?nh chu+ vi. ddie^.n ha. va`o cung.

Le^~ nghi ta^'t.

Lie^'c ma('t nhi`n trong cung Long-hoa, Long-Xu+o+?ng no'i vo+'i ca'c em :

_ Vi` a'c nha^n DDo^~ Anh-Vu~ e'p phu. hoa`ng ban chi? sa't ha.i Chie^u-Ho`a vu+o+ng Ly' Long-Vu~, gia'ng trua^'t Tri'-Minh vu+o+ng Ly' Long-Du~ng, Ba?o-Ninh ha^`u Ly' Long-Can, Ba?o-Tha('ng ha^`u Ly' Long-Hie^`n, pho` ma~ Du+o+ng Tu+.-Minh, cho ne^n nhu+~ng la^`n du+. ye^'n tru+o+'c, thi` ngu+o+`i trong phu? na`y dde^`u kho^ng ddu+o+.c du+. . Ba^y gio+` a'c nha^n dda~ bi. tru die^.t, ne^n ca'c vi. dde^`u hie^.n die^.n. So trong ngo.c die^.p, anh em chu'ng ta dde^`u du+o+'i vai ca'c ngu+o+`i. Va^.y chu'ng ta pha?i to+'i ddu+a lo+`i va^'n an cho pha?i dda.o.

Bo^'n anh em cu`ng ddu+'ng da^.y, to+'i bu.c da`nh cho tha^n nha^n Chie^u-Ho`a vu+o+ng, cha('p tay hu+o+'ng the^' tu+?, qua^.n chu'a con vu+o+ng ha`nh le^~. No' du`ng ngo^n tu+` bi`nh da^n:

_ Bo.n chu'ng cha'u xin va^'n an ca'c co^, ca'c chu'.

Chie^u-Ho`a vu+o+ng co' bo^'n con trai, na(m con ga'i, dde^`u dda~ tha`nh gia tha^'t. The^' tu+? lo+'n nha^'t la` Ly' Long-Ca^?n vo^.i dda'p le^~:

_ Kho^ng da'm! Xin ca'c vi. ddie^.n ha. cha(?ng ne^n ha. the^?. Ho^m nay dda^y, a'c nha^n dda~ dde^`n to^.i, chu'ng ta ddu+o+.c hu+o+?ng huye^'t nhu.c tru`ng phu`ng la` vui ro^`i.
The^' la` mo.i ngu+o+`i la.i ba`n lua^.n quanh vu. DDo^~ Anh-Vu~ bi. gie^'t ca? nha`. The^' tu+? Long-Ca^?n than :

_ Co^i-so+n song u+ng tu+o+?ng dda^u la`m mo^.t me? que't sa.ch lu~ ho^i tanh ho. DDo^~, kho^ng ngo+` la.i dde^? cho bo.n tay sai cu`ng hung cu+.c a'c lo.t lu+o+'i.

Long-Xu+o+?ng kinh nga.c :

_ Chu'ng la` nhu+~ng ddu+'a na`o va^.y ?

_ So+? di~ Anh-Vu~ hoa`nh ha`nh la` y? co' tha'i-ha^.u su?ng a'i, va` bo.n Nu`ng-so+n tam anh, To^-li.ch nhi. tie^n vo~ co^ng cao tha^m kho^ng bie^'t dda^u ma` lu+o+`ng... la`m tay sai. Cuo^.c ra tay cu?a hoa`ng-ha^.u, que't sa.ch bo.n ho^i tanh trong trie^`u so+? di~ tha^'t ba.i la` do bo.n na`y lo.t lu+o+'i ma` ra.

_ ! ? ! ?

_ Nu`ng-so+n tam anh la` Vu+o+ng Nha^'t, Cao Nhi. va` DDo^~ Anh-Ha`o. Anh-Ha`o la` con cu?a DDo^~ Anh-Vu~, nhu+ng kho^ng ro~ me. chu'ng la` ai. Co`n To^-li.ch nhi. tie^n vo^'n ho. Le^, cha'u cu?a tha'i-ha^.u. Ca? na(m ddu+'a na`y cu`ng ho.c vo~ vo+'i mo^.t dda.i to^n su+. Co' ngu+o+`i ba?o vo~ co^ng chu'ng ba pha^`n gio^'ng Hoa-so+n be^n Trung-quo^'c, ba^?y pha^`n gio^'ng DDo^ng-a cu?a DDa.i-Vie^.t. Hie^.n ca'c vo~ quan trong trie^`u kho^ng ai ddi.ch no^?i mo^.t trong na(m te^n na`y.

Nghe Long-Ca^?n no'i, Long-Xu+o+?ng nho+' la.i ba ngu+o+`i dda`n o^ng va` hai ngu+o+`i dda`n ba` theo tha'i-ha^.u dde^'n cung Chie^u-Linh dda`n a'p nha` vua ho^`i tha'ng ta'm. Mo^.t chu't a'nh sa'ng lo' da.ng chie^'u va`o bo'ng dde^m cu?a Hoa`ng-cung.

Long-Xu+o+?ng ho?i :

_ Sao chu' bie^'t ra(`ng, trong ca'c vo~ quan ta.i trie^`u, kho^ng ai ddi.ch la.i chu'ng ?
_ o^` truye^.n na`y xa^?y ra ho^`i tha'i-tu+? co`n tho+, ne^n kho^ng bie^'t. Trong di.p te^'t Trung-thu, tha'i-ha^.u cho mo+`i ta't ca? ca'c vo~ quan co' vo~ co^ng cao, ca'c thi. ve^., ca'c ddo^ dda^`u va`o cung Ca?m-Tha'nh du+. tie^.c. Tha'i ha^.u ban chi? cho ca'c quan : Ai chi.u ddu+o+.c cu?a Nu`ng-so+n tam anh, To^-li.ch nhi. tie^n hai mu+o+i chie^u thi` ddu+o+.c tha(ng hai tra^.t. Ai chi.u ddu+o+.c mu+o+`i chie^u thi` ddu+o+.c tha(ng mo^.t tra^.t. Ai chi.u ddu+o+.c ba chie^u thi` ddu+o+.c ta(.ng mo^.t ne'n va`ng.

_ The^' ke^'t qua? ra sao ?

_ Ha^`u he^'t ca'c vo~ quan, thi. ve^., kho^ng ai chi.u ddu+o+.c qua' ba chie^u. Chi? co' ba ngu+o+`i ddoa.t gia?i ma` tho^i. Ngu+o+`i thu+' nha^'t la` ddo^ tho^'ng Lu+u Kha'nh-Bi`nh dda^'u ngang tay vo+'i Cao Nhi.. Sau ddo' Bi`nh ddu+o+.c tha(ng le^n ha`ng tu+o+'ng qua^n. Ngu+o+`i thu+' nhi` la` To^ Hie^'n-Tha`nh dda^'u vo+'i Ca?m-Linh, y chi.u ddu+o+.c tre^n tra(m hie^.p, cu~ng ddu+o+.c tha(ng hai tra^.t. Ngu+o+`i thu+' ba la` DDa`m Di~-Mo^ng, dda^'u vo+'i Ca?m-Chi y chi.u ddu+o+.c sa'u chie^u, ddu+o+.c thu+o+?ng hai ne'n va`ng.

DDe^'n ddo' vie^n tha'i gia'm ki'nh su+. ho^ :

_ Hoa`ng-thu+o+.ng, hoa`ng-ha^.u, chu+ vi. quy' phi gia' la^m.

Mo.i ngu+o+`i im la(.ng quy` go^'i.

Nha` vua cu`ng hoa`ng-ha^.u, bo^'n ba` phi va`o cung Long-hoa. An to.a ro^`i, nha` vua tuye^n chi? :

_ Mie^~n le^~!

Mo.i ngu+o+`i ve^` cho^~ ngo^`i.

Tu+` khi le^n ngo^i va`o lu'c ba tuo^?i dde^'n gio+`, nha` vua chi? bie^'t a(n, ngu?... Mo.i su+. do ba` no^.i, ro^`i me. vo+'i DDo^~ Anh-Vu~ quye^'t ddoa'n he^'t. Ba^'t cu+' nha` vua no'i gi`, ddu+a y' kie^'n gi`, cu~ng bi. ca'c ba` qua't ma('ng, sau ddo' ba'c bo?. Rie^'t ro^`i nga`i tha`nh cu.c bo^.t, khi co' su+. kho^ng bie^'t no'i gi`, la`m gi`. Ho^m nay la` nga`y dda^`u tie^n, sau ho+n hai chu.c na(m le^n ngo^i, nha` vua ddu+o+.c ngo^`i chu? vi. mo^.t buo^?i ye^'n ho^.i nhu+ the^' na`y. Nha` vua to? ra luo^'ng cuo^'ng, nga`i ddu+a ma('t cho hoa`ng-ha^.u. Hoa`ng-ha^.u bie^'t y' nha` vua, vo^.i thay nga`i ban du.. Trong du., dda.i y' no'i nha^n mu`a ru+o+i mo+'i, nha` vua muo^'n hoa`ng to^.c cu`ng ho^.i nhau du+. ye^'n. Bo+?i ho+n hai chu.c na(m qua, bi. a'c nha^n Anh-Vu~ kie^`m che^' nga`i, ro^`i gie^'t ha.i to^n tha^'t, khie^'n hoa`ng to^.c pha^n ho'a, nghi ngo+`, thu` ha^.n la^~n nhau. Bu+~a ye^'n ho^m nay, dde^? no^'i la.i ti`nh ruo^.t thi.t.

The^' ro^`i ca'c tha^n vu+o+ng, co^ng chu'a, pho` ma~ cu`ng ddu+a lo+`i chu'c tu.ng nha` vua.

Tri'-Minh vu+o+ng vo^'n dda~ nghe dda~ bie^'t o^ng anh mi`nh chi? la`m vua cho co' danh vi.. Ngu+o+.c la.i, o^ng nghe no'i, cu~ng nhu+ tru+.c tie^'p ti`m hie^?u ve^` ddu+'a cha'u mi`nh la` Long-Xu+o+?ng. Na`o la` cu+.c ky` tho^ng minh. Na`o la` khoan ho`a, nha^n tu+`. O^ng hy vo.ng va`o Long-Xu+o+?ng ra^'t nhie^`u. Nha^n di.p na`y, o^ng muo^'n thu'c nha` vua cho la^.p DDo^ng-cung trie^`u dde^? Long-Xu+o+?ng so+'m du+. va`o vie^.c trie^`u chi'nh. O^ng ta^u :

_ Ta^u hoa`ng-huynh! Tu+` khi ddu+'c Tha'i-to^? nha` ta la^.p nghie^.p ro^`ng, nga`i dda~ phong cho ddu+'c Tha'i-to^ng la`m Khai-Thie^n vu+o+ng, cho o+? DDo^ng-phu? dde^? du+. va`o chi'nh su+.. La.i nu+~a, khi ddu+'c Tha'i-to^ng vu+`a le^n ngo^i dda~ phong cho ddu+'c Tha'nh-to^ng la`m Khai-Hoa`ng vu+o+ng, cho ra o+? DDo^ng-cung. Nay tha'i-tu+? Long-Xu+o+?ng, tuo^?i tuy co`n nho?, nhu+ng tho^ng tue^. kha'c thu+o+`ng, la.i co' ddu+'c ddo^., ha`nh su+. kho^ng kha'c Quo^'c-phu. khi xu+a. Xin hoa`ng huynh kha^?n phong chu+'c tu+o+'c cho tha'i-tu+?, va` la^.p DDo^ng-cung trie^`u, dde^? tha'i-tu+? quen vo+'i chi'nh su+..

Nghe em ta^u, nha` vua ga^.t dda^`u :

_ Tra^~m se~ ban ha`nh chie^'u chi? nhu+ hoa`ng dde^. ta^u.

Ghi chu' cu?a thua^.t gia?.
Quo^'c-phu. dda^y dde^? chi? Khai-quo^'c vu+o+ng Ly' Long-Bo^`, con thu+' nhi` cu?a vua Ly' Tha'i-to^?. Nga`i la` co^.t tru. cu?a trie^`u vua Tha'i-to^?, Tha'i-to^ng, Tha'nh-to^ng. Xin ddo.c Anh-hu`ng Tie^u-so+n, Thua^.n-Thie^n di su+? , Anh-hu`ng Ba('c-cu+o+ng, Anh-linh tha^`n vo~ to^.c Vie^.t va` Nam-quo^'c so+n ha` cu?a Ye^n-tu+? cu+-si~.

Sau buo^?i ho^.i ye^'n ddo', thi` ho+n tha'ng sau co' chie^'u chi? ban ra phong chu+'c tu+o+'c cho tha'i-tu+?, go^`m ca? chu+'c va(n la^~n vo~:

Tha'i-su+, Thu+o+.ng-tru. quo^'c, khai phu? nghi. ddo^`ng tam tu+, Phu.-quo^'c thu+o+.ng tu+o+'ng qua^n, Li~nh-Nam tie^'t ddo^. su+', Hie^?n-Trung vu+o+ng.

Nhu+ng vi` tha'i-tu+? co`n nho?, ne^n nha` vua kho^ng the^? vu+o+.t lua^.t cho mo+? phu? dde^. rie^ng. Ngu+o+.c la.i nha` vua du`ng Chie^u-Linh hoa`ng ha^.u, vo+'i tha'i-tu+? nhu+ nhu+~ng dda.i ho.c si~ la`m vie^.c be^n ca.nh.

Sau ho+n hai na(m tro^i qua, tha'i-tu+? dda~ lo+'n, ne^n ddu+o+.c cho mo+? phu? dde^. rie^ng, cho ra o+? DDo^ng-cung ngoa`i tha`nh, cu`ng la^.p DDo^ng-cung trie^`u.

Phu? dde^. cu?a DDo^ng-cung ddu+o+.c xa^y du+.ng va`o ddo+`i ddu+'c Tha'i-to^? (Nha^m-Ty', DL.1012), nie^n hie^.u Thua^.n-Thie^n thu+' ba. Nguye^n ba^'y gio+` vua Ly' Tha'i-to^? mo+'i le^n ngo^i, lo`ng da^n chu+a an; lua^.t pha'p, ky? cu+o+ng chu+a vu+~ng. Nga`i ban chie^'u ca^`u hie^`n, ro^`i sai xa^y cung Long-ddu+'c ngoa`i tha`nh cho con tru+o+?ng la` Khai-Thie^n vu+o+ng o+?, dde^? tie^'p xu'c vo+'i si~ da^n trong nu+o+'c, va` hie^?u da^n ti`nh. Tuy nhie^n cung Long-ddu+'c kho^ng pha?i la` DDo^ng-cung, vi` Khai-Thie^n vu+o+ng chu+a ddu+o+.c la^.p la`m tru+` qua^n.

Sau khi Khai-Thie^n vu+o+ng le^n ngo^i, tu+'c vua Ly' Tha'i-to^ng, nga`i phong cho con tru+o+?ng la` Khai-Hoa`ng vu+o+ng Nha^.t-To^ng la`m DDo^ng-cung tha'i tu+?, cung Long-ddu+'c ddo^?i tha`nh DDo^ng-cung. Lu'c tha'i-tu+? Nha^.t-to^ng ddu? mu+o+`i tuo^?i, ddu+o+.c cho ra o+? dda^y, la`m phu? dde^. rie^ng, tie^'p xu'c vo+'i si~ da^n.

Ro^`i tha'i-tu+? Nha^.t-to^ng le^n no^'i ngo^i, tu+'c vua Tha'nh-to^ng. Bo+?i nha` vua chu+a co' hoa`ng nam, ne^n DDo^ng-cung bi. bo? kho^ng mo^.t tho+`i gian da`i. To+'i khi vua Tha'nh-to^ng ba(ng, thi` tha'i-tu+? Ca`n-DDu+'c mo+'i ba^?y tuo^?i, chu+a ddu+o+.c mo+? phu? dde^. rie^ng. DDo^ng-cung va^~n kho^ng co' chu?. Tha'i-tu+? Ca`n-DDu+'c le^n ngo^i, sau la` vua Nha^n-to^ng. Vua Nha^n-to^ng kho^ng co' con trai, nga`i nuo^i con cu?a em la` Su`ng-hie^`n ha^`u te^n Ly' Du+o+ng-Hoa'n, la^.p la`m tha'i-tu+?.

Nie^n hie^.u Thie^n-phu` Due^.-vu~ thu+' 6 (A^'t-Ty. DL. 1125), vua cho tha'i-tu+? Du+o+ng-Hoa'n ra o+? DDo^ng-cung. Nie^n hie^.u Thie^n-phu` Kha'nh-tho. nguye^n nie^n (DDinh-Mu`i, DL. 1127), vua Nha^n-to^ng ba(ng, tha'i-tu+? Du+o+ng-Hoa'n le^n no^'i ngo^i, sau la` vua Tha^`n-to^ng. Ba^'y gio+` vua Tha^`n-to^ng cu~ng chu+a co' hoa`ng nam, mo^.t la^`n nu+~a DDo^ng-cung la.i vo^ chu?.

Nie^n hie^.u Thie^n-Thua^.n thu+' 4 (Ta^n Ho+.i, DL. 1131), vua Tha^`n-to^ng a^m tha^`m ra ngoa`i kinh tha`nh tha(m da^n cho bie^'t su+. ti`nh. Trong di.p na`y, nha` vua ga(.p mo^.t thie^'u nu+~ ba'n hoa, sa('c nu+o+'c hu+o+ng tro+`i te^n Ho^`ng-Ha.nh. Nha` vua say me^ Ho^`ng-Ha.nh, ro^`i ddo'n ve^`, phong la`m tu dung. Na(m sau, nga`y 1 tha'ng 5 na(m Nha^m Ty', tu dung Ho^`ng-Ha.nh sinh hoa`ng tu+? Thie^n-Lo^.c. Nha` vua la^.p la`m tha'i-tu+?, tu+o+'c phong Minh-DDa.o vu+o+ng. Vi` sinh hoa`ng nam, tu-dung Ho^`ng-Ha.nh ddu+o+.c tha(ng le^n tha^`n-phi. DDie^`u na`y la`m Tha'i-thu+o+.ng hoa`ng (Su`ng-hie^`n ha^`u) va` Chie^u-Hie^'u hoa`ng tha'i ha^.u ( DDo^~ phu nha^n, vo+. Su`ng Hie^`n ha^`u) kho^ng vui, vi` Ho^`ng-Ha.nh la` con nha` da^n da~.

Nie^n hie^.u Thie^n-chu+o+ng Ba?o-tu+. thu+' 6 ddo+`i vua Tha^`n-to^ng (Ma^.u Ngo., DL. 1138), tuy tha'i-tu+? Thie^n-Lo^.c mo+'i 7 tuo^?i, nhu+ng cu~ng ddu+o+.c cho ra o+? DDo^ng-cung. Tha'ng ba^?y na(m ddo', vua kho^ng kho?e. Bie^'t ra(`ng mi`nh sa('p ba(ng, mo+'i go.i tham-tri chi'nh su+. (Pho' te^? tu+o+'ng) Tu+` Va(n-Tho^ng va`o dde^? vie^'t di chie^'u cho tha'i-tu+? Thie^n-Lo^.c no^'i ngo^i. Ca?m-Tha'nh hoa`ng ha^.u muo^'n tranh ngo^i vua cho con mi`nh la` hoa`ng tu+? Thie^n-To^., mo+'i cu`ng hai ba` phi Nha^.t-Phu.ng va` Phu.ng-Tha'nh ddem va`ng ngo.c ddu't cho Tu+` Va(n Tho^ng va` da(.n ra(`ng khi nha` vua ba?o vie^'t chie^'u thi` ba'o cho ba ba` bie^'t. Qua? nhie^n khi vua sai vie^'t chie^'u, Tho^ng ca^`m bu't cha^`n cho+`, ro^`i ma^.t ba'o cho ba ba`. Ba ba` va`o kho'c ra(`ng : Bo.n thie^'p nghe ra(`ng ngu+o+`i xu+a la^.p con no^'i ngo^i thi` la^.p con ddi'ch chu+' kho^ng la^.p con thu+'. Thie^n-Lo^.c la` con cu?a mo^.t tu dung, xua^'t tha^n da^n da~. Ne^'u cho Thie^n-Lo^.c no^'i ngo^i, thi` e ngu+o+`i me. se~ tie^'m la^'n sinh lo`ng ghen ghe't la`m ha.i, thi` me. con thie^'p tra'nh sao kho?i ha.i. Vi` the^' nha` vua xuo^'ng chie^'u la^.p Thie^n-To^. le^n la`m vua, du` ba^'y gio+` mo+'i 3 tuo^?i (tu+'c vua Anh To^ng). Nha` vua le^n ngo^i ddu+o+.c hai nga`y thi` Chie^u-Hie^'u hoa`ng tha'i ha^.u, Ca?m-Tha'nh tha'i ha^.u dduo^?i Thie^n-Lo^.c ra kho?i DDo^ng-cung. Tu+` dda^'y DDo^ng-cung tie^'p tu.c bo? tro^'ng cho dde^'n nay (1160) dda~ hai mu+o+i ba na(m.

Ba^y gio+` tha'i-tu+? Long-Xu+o+?ng dda~ mu+o+`i tuo^?i, chu+ dda.i tha^`n chie^'u lua^.t le^. xin cho o+? DDo^ng-cung, la^.p DDo^ng-cung trie^`u. Nha` vua chu+a ki.p ban chi?, thi` dda~ ga(.p su+. pha?n ddo^'i cu?a tha'i-ha^.u.

Nguye^n sau khi Anh-Vu~ bi. gie^'t, phe dda?ng ho. Le^ thuo^.c gio`ng ho. cu?a tha'i-ha^.u, gio`ng ho. DDo^~ cu?a Anh-Vu~...so+. bo'ng so+. gio' Co^i-so+n song u+ng, chu'ng kho^ng da'm du+. va`o vie^.c trie^`u chi'nh nu+~a. Ke^? tu+` khi le^n ngo^i dde^'n nay la` 25 na(m, la^`n dda^`u tie^n nha` vua na('m la.i ddu+o+.c mo^.t so^' quye^`n ha`nh. Trong suo^'t hai na(m qua, ddu+o+.c ca'c la~o tha^`n nhu+ tha'i-su+ Lu+u Kha'nh-DDa`m, Tha'i-pho' Hoa`ng Nghi~a-Hie^`n, ca'c tha^n vu+o+ng nhu+ Tri'-Minh vu+o+ng Ly' Long-Du~ng, Ba?o-Minh ha^`u Ly' Long-Can, Ba?o-Tha('ng ha^`u Ly' Long-Hie^`n he^'t su+'c pho` ta', ne^n DDa.i-Vie^.t dda~ co' ky? cu+o+ng.

Co^ng vie^.c chi?nh ddo^'n la.i thu+.c ba^.n ro^.n. Na`o ta'i to^? chu+'c mu+o+`i hai hie^.u Thie^n-tu+? binh, hie^.u ki. binh Phu`-DDo^?ng, hie^.u Ngu+u-binh Hoa-lu+, ddoa`n thi. ve^.. Na`o gia?m cung nga, tha'i gia'm, gia?m chi tie^u no^.i cung. Na`o chi?nh ddo^'n la.i he^. tho^'ng la`ng xa~, ta'i pho^'i tri' he^. tho^'ng kie^?m soa't tra^u bo`. Ca^'m ha(?n vie^.c gie^'t tra^u, bo`, du` la` quo^'c le^~. Ho'a cho ne^n chu+a dda^`y hai na(m, ma` da^n chu'ng no ddu?, phong ho'a ddu+o+.c phu.c hu+ng. Be^` ngoa`i, ai cu~ng tu+o+?ng nha` vua la`m, nhu+ng thu+.c ra, nha` vua chi? la`m theo lo+`i khuye^n cu?a dda.i tha^`n, tha^n vu+o+ng, hoa`ng-ha^.u, tha'i-tu+?.

Tha^'y nhu+~ng thay ddo^?i cu?a trie^`u ddi`nh, bo.n tay cha^n cu?a tha'i-ha^.u gi` ma` kho^ng bie^'t ra(`ng: Nha` vua chi? la` cu.c bo^.t, mo.i su+. ngoa`i trie^`u do ca'c quan, mo.i su+. be^` trong do tha'i-tu+?. Vi` hoa`ng-ha^.u bi. tha'i-ha^.u kie^`m che^' ba(`ng ddo^.c chu+o+?ng Huye^`n-a^m, mo^~i tha'ng ba` pha?i dde^'n cung Ca?m-Tha'nh xin tha'i-ha^.u ban thuo^'c gia?i, ne^n ba` ddo'ng vai mu~ ni che tai, ngo+' ngo+' nga^?n nga^?n. Ba` muo^'n la`m gi`, khuye^n nha` vua la`m gi`, la.i ri? tai Long-Xu+o+?ng. Bo.n gian cu+' tu+o+?ng nhu+~ng gi` Long-Xu+o+?ng ta^u xin nha` vua la`m la` cu?a tha'i-tu+?. Vi` va^.y chu'ng ca`ng so+. Long-Xu+o+?ng. Chu'ng nghi~ : Ba^y gio+`, vo+'i ta`i tri' a^'y ma` tha'i-tu+? mo+? DDo^ng-cung trie^`u, thi` thu+.c la` nguy cho chu'ng. Chu'ng ta^u xin tha'i-ha^.u ba'c bo? vie^.c na`y. Nhu+ng tru+o+'c nhu+~ng lua^.t le^., ddie^?n che^' cu?a trie^`u ddi`nh, tha'i-ha^.u dda`nh nhu+o+.ng bo^..

Tuy nhu+o+.ng bo^., ma` ba` va^~n kho^ng chi.u thua. Ba` kho^ng dde^? hoa`ng-ha^.u cu~ng nhu+ tha'i-tu+? tuye^?n cung nga, tha'i gia'm, thi. ve^., bo^.c phu., ma~ phu cho DDo^ng-cung . Ba` gia`nh quye^`n tuye^?n ngu+o+`i cho cha'u. DDa^'y la` ca'i kha(n dde^? che da^'u vie^.c chuye^n quye^`n, chu+' thu+.c su+. ba` ddem ngu+o+`i cu?a ba` tu+` cung Ca?m-Tha'nh sang. Quan tro.ng nha^'t la` chu+'c tha'i-tu+? ma^.t thu+ ti?nh su+., ba` bo^? nhie^.m cha'u go.i ba(`ng co^ te^n Le^ Du va`o chu+'c na`y. Du tuo^?i dda~ tre^n na(m mu+o+i. Chu+'c tha'i-tu+? ma^.t thu+ ti?nh su+. ra^'t quan tro.ng, tu+o+ng ddu+o+ng vo+'i nga`y nay la` ddo^?ng ly' va(n pho`ng. Vo+'i chu+'c ma^.t-thu+ ti?nh su+., Du coi he^'t va(n thu+, Du co`n cai qua?n he^'t nhu+~ng ngu+o+`i phu.c thi. rie^ng cho DDo^ng-cung nhu+ thi. ve^., cung nga, tha'i gia'm, tha^n binh, bo^.c phu., ma~ phu va` ca? nhu~ ma^~u cu?a tha'i-tu+? nu+~a. Chu+'c thu+' nhi` la` tru+o+?ng-su+?, dde^? ghi che'p ta^'t ca? nhu+~ng gi` xa^?y ra trong DDo^ng-cung. Tha'i ha^.u bo^? nhie^.m DDo^~ Anh-Ha.c, cha'u go.i DDo^~ Anh-Vu~ ba(`ng chu', y thoa't che^'t trong vu. Co^i-so+n song u+ng xu+? ma^'y na(m tru+o+'c. Co`n tru+o+?ng toa'n thi. ve^., ba` bo^? nhie^.m tha(`ng Ba, tu+'c DDo^~ Anh-Ha`o, con cu?a Anh-Vu~. Y chi'nh la` te^n thi'ch kha'ch ma` ba` sai dde^'n kie^`m che^' nha` vua hai na(m tru+o+'c.

The^' la` nha^'t cu+?, nha^'t ddo^.ng cu?a tha'i-tu+?, bo.n na`y dde^`u ma^.t ta^'u cho tha'i-ha^.u he^'t. DDo^ng-cung tro+? tha`nh mo^.t nha` tu` giam lo?ng Long-Xu+o+?ng.

Nhu+ng co' mo^.t ngu+o+`i, ba` kho^ng co' quye^`n thay the^', vi' du` ba` co' quye^`n thay the^', ba` cu~ng kho^ng the^? thay the^', ddo' la` vu' Loan, ngu+o+`i nuo^i su+~a cu?a tha'i-tu+?.

Lua^.t ddi.nh ra tu+` tho+`i vua Tha'i-to^? ve^` vie^.c tuye^?n vu' cho ca'c hoa`ng tu+?, co^ng chu'a nhu+ sau: Khi mo^.t hoa`ng tu+?, co^ng chu'a sinh ra, thi` hoa`ng-ha^.u tuye^?n cho.n la^'y mo^.t phu. nu+~ tre?, vo+. cu?a chu+'c quan nho?, co' su+'c kho?e, kho^ng be^.nh ta^.t, ta^m ti'nh lu+o+ng thua^`n; ddang nuo^i su+~a cho con, phong la`m nhu~ ma^~u.

Nhu~ ma^~u cu?a co^ng chu'a ddu+o+.c hu+o+?ng bo^?ng ba(`ng tru+o+?ng toa'n cung nga, ha`m to+'i tu+' pha^?m. Nhu~ ma^~u cu?a hoa`ng tu+?, hu+o+?ng bo^?ng ba(`ng Le^~-nghi ho.c si~, ha`m to+'i tam pha^?m. Sau ba na(m, nhu~ ma^~u ddu+o+.c ban thu+o+?ng ra^'t nhie^`u va`ng ba.c, la.i ca^'p ruo^.ng cho, ro^`i tra? ve^` vo+'i gia ddi`nh. Co`n nhu+ vi` lo`ng hie^'u ki'nh vo+'i ngu+o+`i con su+~a, nhu~ ma^~u muo^'n o+? la.i trong cung, thi` va^~n ddu+o+.c ca^'p ruo^.ng, la.i cu~ng va^~n ddu+o+.c hu+o+?ng bo^?ng nhu+ khi co`n nuo^i su+~a. Ngu+o+`i con cu?a nhu~ ma^~u ddu+o+.c phong chu+'c nghi~a dde^. hay nghi~a muo^.i cu?a co^ng chu'a, hoa`ng tu+?.

Nhu~ ma^~u cu?a Long-Xu+o+?ng ho. Chu te^n Thu'y-Loan, con cu?a mo^.t vo~ quan nho? la` Chu Minh, giu+~ chu+'c su+ tru+o+?ng trong hie^.u binh ddi.a phu+o+ng Thie^n-tru+o+`ng. Na(m mu+o+`i sa'u tuo^?i, vu' ddu+o+.c ga? cho mo^.t vo~ quan ca^'p ta'-li~nh la`m vie^.c ta.i Khu-ma^.t vie^.n te^n Ta(ng Quo^'c. Na(m mu+o+`i ba?y tuo^?i vu' sinh ddu+'a con dda^`u lo`ng, la` Ta(ng Khoa. Ta(ng Khoa vu+`a dda^`y tha'ng thi` vu' ddu+o+.c tuye^?n la`m nhu~ ma^~u cho Long-Xu+o+?ng. Vu' pha?i mu+o+.n ngu+o+`i nuo^i su+~a cho con, dde^? nha^.p cung. Tuy pha?i xa cho^`ng, xa con, nhu+ng vu' ddu+o+.c hoa`ng-ha^.u cu+.c ky` su?ng a'i. Vu' o+? trong mo^.t pho`ng trang tri' sang tro.ng ta.i cung Chie^u-Linh, nuo^i a(n nhu+ nhu+~ng co^ng chu'a, hoa`ng tu+?. Vu' cu~ng co' tha'i gia'm, cung nu+~ ha^`u ha.. Chie^u-Linh hoa`ng ha^.u luo^n ban thu+o+?ng va`ng ba.c cho vu' va`o di.p dda^`y tha'ng, dda^`y na(m cu?a Long-Xu+o+?ng. Cu+' hai nga`y, vu' ddu+o+.c ve^` tha(m cho^`ng mo^.t la^`n.

Khi he^'t ha.n ba na(m, vu' Loan xin o+? la.i phu.c thi. tha'i-tu+?. Na(m nay vu' mo+'i hai mu+o+i ba?y tuo^?i, nhu+ng ddi.a vi., uy ti'n cu?a vu' ra^'t lo+'n, vi` ta^m ti'nh hie^`n ha^.u, hay giu'p ddo+~ ngu+o+`i. Ba^y gio+` tha'i-tu+? ddu+o+.c phong tu+o+'c vu+o+ng, ra o+? DDo^ng-cung, ca'c quan chie^'u lua^.t, xin tha(ng vu' le^n chu+'c tha'i-tu+? thu+o+.ng thie^.n, tu+o+'c Nhu-ma^~n, DDoan-due^. phu nha^n. Ca'i chu+'c tha'i-tu+? thu+o+.ng thie^.n tuy kho^ng lo+'n, nhu+ng ra^'t quan tro.ng. Vo+'i chu+'c vu. na`y, vu' cai qua?n kho la^~m, ta`i va^.t, ddie^`u khie^?n vie^.c na^'u nu+o+'ng, y phu.c cu?a DDo^ng-cung. DDu+'a con su+~a cu?a vu' la` Ta(ng Khoa ddu+o+.c phong tu+o+'c tha'i-tu+? nghi~a dde^., ddu+o+.c tu+. do ra va`o DDo^ng-cung, ddu+o+.c va`o ho.c o+? tru+o+`ng Quo^'c-tu+? gia'm. Cho^`ng cu?a vu' ddu+o+.c tha(ng le^n ha`ng tu+o+'ng qua^n. Ca? nha` vu' ddu+o+.c va`o o+? ha(?n trong DDo^ng-cung.

Gia ddi`nh vu' chi? vo?n ve.n co' bo^'n ngu+o+`i, go^`m hai vo+. cho^`ng, vo+'i Ta(ng Khoa, the^m mo^.t con o+? ba(`ng tuo^?i Khoa te^n Nha`i, ma` vu' mua ve^` ma^'y tha'ng tru+o+'c. Nguye^n con Nha`i la` con mo^.t tha^`y lang o+? Gia-la^m. Na(m tru+o+'c me. no' che^'t, di` ghe? dda'nh dda^.p no' qua' ta`n nha^~n. Ha`ng xo'm thu+o+ng ti`nh xin cho no' la`m con o+? nha` vu'. Vu' kho^ng muo^'n chie^'m ddoa.t con cu?a ngu+o+`i, vu' ga(.p bo^' no' xin mua. Bo^' no' ba'n cho vu' vo+'i gia' na(m la.ng ba.c. Tu+` khi ve^` vo+'i vu', con Nha`i ra^'t cha(m chi?, vu+`a ngoan, vu+`a hie^`n, no' la.i chi.u kho' ho.c, ne^n cu~ng ddo.c tho^ng va(n tu+.. No' ddu+o+.c mo.i ne^'t, chi? pha?i mo^.t to^.i la` ma(.t no' ro^~ cha(`ng chi.t, ra^'t kho' coi. Na(m nay no' dda~ mu+o+`i ba^?y tuo^?i, ca'i tuo^?i ma` hoa cho+'m no+?. Con nha`i tro^? ma~, cha^n tay da`i, tha^n hi`nh na?y no+?. Ngu+.c no+?, lu+ng tro`n da'ng ddi nhe. nha`ng, tie^'ng no'i trong ma` ngo.t nhu+ cam tha?o.

Theo ho^.i-ddie^?n su+. le^. trie^`u Ly', thi` khi mo^.t ngu+o+`i ddu+o+.c tuye^?n va`o ha^.u cung, DDo^ng-cung, thi` Khu-ma^.t vie^.n pha?i ddie^`u tra ly' li.ch. Khu-ma^.t vie^.n cho ngu+o+`i sang Gia-la^m ti`m tha^`y lang ddie^`u tra thi` bie^'t ra(`ng tha^`y la` ngu+o+`i cha^'t pha'c, ngoan da^n. Ke^'t qua? con Nha`i ddu+o+.c tuye^?n la`m ngu+o+`i phu. na^'u be^'p cho vu' Loan. Long-Xu+o+?ng du`ng no' la`m ngu+o+`i ha^`u ca^.n tha^n ti'n.

Vi` va^.y, tuy bi. ngu+o+`i cu?a Ca?m-Tha'nh tha'i ha^.u bao va^y, nhu+ng Long-Xu+o+?ng va^~n co`n bo^'n ngu+o+`i tha^n ti'n la` vo+. cho^`ng vu' Loan vo+'i ddu+'a em su+~a Ta(ng Khoa, con Nha`i. Be^` ngoa`i thi` Ta(ng-Khoa ho.c va(n, cho+i ddu`a vo+'i tha'i-tu+?, chu+' thu+.c ra no' la` con thoi ddem tin tu+'c cu?a tha'i-tu+? cho tha'i-su+ Lu+u Kha'nh-DDa`m, Tha'i-pho' Hoa`ng Nghi~a-Hie^`n. Nha^'t la` no' tho^ng ba'o cho Tha'i-tu+? bie^'t nhu+~ng gi` xa^?y ra o+? kinh tha`nh. Ngoa`i ra, trong nhu+~ng gio+` ho.c, Long-Xu+o+?ng ddu+o+.c tro` truye^.n vo+'i ca'c em trai, em ga'i.

Ngay ho^m hoa`ng-ha^.u bi. tru'ng Huye^`n-a^m ddo^.c chu+o+?ng cu?a tha(`ng Hai. Trong khi ba` ddau ddo+'n dde^'n che^'t ddi so^'ng la.i, thi` Long-Xu+o+?ng nha('c :

_ Tha^`n nhi nghe no'i : Khi Linh-Nha^n hoa`ng tha'i ha^.u co`n ta.i the^', tu+. tay ngu+o+`i che^' ra mo^.t ca'i a'o. Lu'c na`o ngu+o+`i cu~ng ma(.c ca'i a'o ddo' be^n mi`nh. Sau khi ddu+'c Nha^n-to^ng la^.p hoa`ng ha^.u, ngu+o+`i trao a'o ddo' cho, va` da(.n ra(`ng : Tro.n ddo+`i ta, khi thi` giu'p ddu+'c Tha'nh-to^ng tri. nu+o+'c, dde^? ngu+o+`i bi`nh Chie^m. Khi thi` thi'nh chi'nh, phu` ta' hoa`ng nhi. Ta dda~ ddem ta^'t ca? ta^m huye^'t ra che^' tha`nh ca'i a'o na`y. Nay con la` hoa`ng-ha^.u, ta truye^`n cho con. Ca'i a'o na`y, khi ma(.c va`o co' the^? giu'p cho ma^~u nghi thie^n ha. giu+~ ddu+o+.c chi'nh dda.o, pho` ta' thie^n tu+?. A'o la.i co' kha? na(ng cho^'ng ddu+o+.c ta^'t ca? ddo^.c to^' trong thie^n ha.. Con ha~y giu+~ la^'y, sau na`y, ddo+`i ddo+`i chi? truye^`n cho ca'c hoa`ng ha^.u ma` tho^i. Va^.y ca'i a'o a^'y dda^u ?

_ Khi ddu+o+.c phong la`m hoa`ng ha^.u, me. ddu+o+.c tha'i-ha^.u trao cho ca'i a'o a^'y. Me. dda~ ma(.c thu+?, thi` kho^ng tha^'y gi` la. ca?. Me. la.i ddem ra nghie^n cu+'u, thi` chi? tha^'y lo+'p ngoa`i ba(`ng lo^ng ho^` cu+`u, lo+'p giu+~a ba(`ng lu.a, lo+'p trong cu`ng ba(`ng ga^'m. Kho^ng co' chu+~ hay ddo^` hi`nh gi` ca?.

Ba` la^'y ca'i a'o a^'y trao cho Long-Xu+o+?ng :

_ DDa^y, di va^.t ddo' dda^y. Con vo^'n tho^ng minh. Va^.y con ha~y ddem ve^` nghie^n cu+'u xem, bie^'t dda^u trong ddo' kho^ng co' di thu+, ma^.t ke^' gi` dde^? la.i cu~ng ne^n.

Long-Xu+o+?ng nha^.n a'o, ddem ve^`, nho+` nhu~ ma^~u du`ng dao nho? ta'ch lo+ lu.a, ga^'m, da ra, ro^`i va.ch tu+`ng ca'i lo^ng, ti`m tu+`ng nu't chi? cu~ng kho^ng tha^'y gi` la.. Mo^.t la^`n cha'n na?n, vu+o+ng gu.c dda^`u xuo^'ng a'n thu+ ngu? thie^'p ddi. Ngu? mo^.t gia^'c, vu+o+ng gia^.t mi`nh thu+'c da^.y, vo^ y' tay ddu.ng pha?i ba't nu+o+'c tra` tu+o+i, la`m nu+o+'c ddo^? le^n le^n lo+'p da. Vu+o+ng vo^.i la^'y kha(n lau nu+o+'c, thi` tha^'y lo+'p da lo+` mo+` hie^.n le^n nhu+~ng gio`ng chu+~ li ti che'p ta^'t ca? vo~ co^ng ma` Linh-Nha^n hoa`ng tha'i ha^.u dda~ ho.c ddu+o+.c : Vo~ co^ng DDo^ng-a, Chu-sa Nha^.t-ho^` ddo^.c chu+o+?ng, no^.i co^ng A^m- nhu, Kho^ng-minh ta^m pha'p, Long-bie^n kie^'m pha'p cu`ng vo~ co^ng ca(n ba?n cu?a pha'i Me^-linh. Vu+o+ng ti?nh ngo^., nghi~ tha^`m :

_ Thi` ra xu+a kia, Linh-Nha^n hoa`ng tha'i ha^.u dda~ du`ng mo^.t thu+' mu+.c dda(.c bie^.t che'p ma^.t thu+ trong lo+'p da na`y. Muo^'n ddo.c ddu+o+.c, thi` pha?i du`ng nu+o+'c tra` tu+o+i ddo^? le^n, chu+~ mo+'i hie^.n ra.

Vu+o+ng ddo'ng cu+?a, ddem nu+o+'c tra` bo^i le^n kha('p lo+'p da, ro^`i che'p ra gia^'y.

Vu+o+ng nghi~ tha^`m :

_ Ma^~u ha^.u ta la` dde^. tu+? cu?a pha'i Me^-linh, tuy nhie^n ba?n li~nh cu?a ngu+o+`i kho^ng ddu+o+.c la` bao. Ta ho.c la.i ma^'y chie^u cu?a ngu+o+`i, tha`nh ra vo^ du.ng. Ta nghe, ga^`n dda^y chu+o+?ng mo^n pha'i Me^-linh la` Nghi-Ho`a su+ tha'i bi. a'm toa'n, vie^n ti.ch thi`nh li`nh. Vo~ pho^? cu?a pha'i Me^-linh bi. ma^'t, ne^n ca'c tuye^.t ho.c tha^'t truye^`n. Ne^n tu+` dda^'y, vo~ co^ng pha'i na`y kho^ng co`n no^?i danh nhu+ xu+a. Nay ta vo^ ti`nh co' ddu+o+.c di thu+ na`y. Ta a^m tha^`m luye^.n tha`nh, ro^`i thi`nh li`nh ra tay thanh toa'n bo.n Nu`ng-so+n tam anh, To^-li.ch nhi. tie^n, gia?i va^y cho phu. hoa`ng, cho ma^~u ha^.u.

So+. ra(`ng trong lu'c vo^ ti`nh, bi. ngu+o+`i cu?a tha'i-ha^.u kha'm pha' ra, Long-Xu+o+?ng ho.c thuo^.c ta^'t ca? di thu+, ro^`i nho+` nhu~ ma^~u may ca'c lo+'p da, lu.a, ga^'m la.i nhu+ cu~. Tu+` dda^'y vu+o+ng ddo'ng cu+?a a^m tha^`m luye^.n di thu+. Trong khi be^` ngoa`i kho^ng chu' y' gi` dde^'n luye^.n vo~ ca?.

Tru+o+'c ho^m thie^'t DDo^ng-cung trie^`u la^`n dda^`u, hoa`ng-ha^.u dda~ da(.n do` tha'i-tu+? pha?i to^'i ca^?n tha^.n trong hai va^'n dde^`: Mo^.t la` to? ra thu+.c nha^n tu+`, ye^u da^n nhu+ ye^u con. Hai la` pha?i la`m nhu+ nhu nhu+o+.c, ba pha?i; ca'c quan ba`n gi`, thi` chi? a^.m u+`, kho^ng quye^'t ddoa'n, dde^? do` y' xem ngu+o+`i na`o cu?a tha'i-ha^.u, ro^`i sau ddo' ti`m la^'y nhu+~ng ngu+o+`i ta^m huye^'t, trung tha`nh ma` du`ng.

Nga`y le^~ Thu+o+.ng-nguye^n, 15 tha'ng gie^ng, nie^n hie^.u DDa.i-DDi.nh thu+' 21 (Canh Thi`n, DL.1160), phu? tha'i-tu+? thie^'t DDo^ng-cung trie^`u la^`n dda^`u tie^n. Tuy Long-Xu+o+?ng ddu+o+.c thie^'t DDo^ng-cung trie^`u, tu+'c la` ba('t tay va`o nhu+~ng vie^.c cha(m lo cho toa`n da^n, la` ddie^`u ma` tha'i-tu+? u+o+'c mo+, cho+` ddo+.i tu+` ma^'y na(m nay... Nhu+ng trong lo`ng ngu+o+`i thie^'u nie^n a^'y la.i na(.ng tri~u lo a^u. Bo+?i ne^'u cu+' nhi`n be^` ngoa`i cu?a chi'nh su+., ai cu~ng tu+o+?ng mo.i su+. to^'t dde.p. Nhu+ng trong thu+.c te^', thi` quo^'c sa?n kha'nh kie^.t, trie^`u ddi`nh xung ddo^.t vo+'i cung Ca?m-Tha'nh. Ca'c quan thi` chia la`m hai, mo^.t nu+?a xu phu. tha'i-ha^.u, mo^.t nu+?a theo trie^`u ddi`nh. Ca'i tro+? nga.i lo+'n lao nha^'t cu?a nha` vua cho to+'i tha'i-tu+? la`: Be^n cung Ca?m-Tha'nh, tha'i ha^.u muo^'n la`m gi` thi` la`m. Ba` kho^ng ca^`n dde^'n dda.o ly', ddie^?n chu+o+ng, lua^.t le^..

Nguye^n tru+o+'c dda^y, ba` cu`ng vo+'i DDo^~ Anh-Vu~ a'p che^' nha` vua, kho^ng coi lua^.t le^., ky? cu+o+ng ra gi`. Hai ngu+o+`i tu+. tuye^?n cung nga, tha'i gia'm, thi. ve^., ma` kho^ng ca^`n dde^'n trie^`u ddi`nh. Rie^'t ro^`i ca'c quan kho^ng co`n tua^n chi? nha` vua, cha.y theo xu phu. y vo+'i tha'i-ha^.u. May sao, Co^i-so+n song-u+ng gie^'t Anh-Vu~ cu`ng vo+'i cha^n tay tha^n ti'n cu?a y, hoa`ng-ha^.u cho ba('t bo.n quan la.i phe dda?ng co`n la.i... Nhu+ng bo.n quan la.i na`y, ddu+o+.c ddo^.i vo~ si~ rie^ng cu?a tha'i-ha^.u gia?i thoa't, ro^`i dda(.t chu'ng tru+.c thuo^.c cung Ca?m-Tha'nh.

Tuy ddu+o+.c thoa't na.n, nhu+ng chu'ng cu~ng bie^'t ra(`ng, mi`nh so^'ng ba'm theo tha'i-ha^.u la` o+? ngoa`i vo`ng pha'p lua^.t. Ne^'u mo^.t mai, nha` vua gia`nh ddu+o+.c quye^`n, hay Tha'i-ha^.u ba(ng thi` ba ho. nha` chu'ng se~ bi. tru die^.t. Chu'ng cu~ng nhi`n tha^'y: Nha` vua tuy nhu nhu+o+.c, nhu+ng Tha'i-tu+? la.i cu+.c ky` tho^ng minh; mai na`y nha` vua ba(ng ha`, thi` kho^ng bie^'t nhu+~ng tha?m kho^'c na`o se~ dde^'n vo+'i chu'ng? Tru+o+'c ca'i the^' nguy ddo', mo^.t lie^`u ba ba^?y cu~ng lie^`u, chu'ng xui Tha'i-ha^.u: Hie^.n Tha'i-ha^.u la^m ca?nh co+~i co.p ro^`i, du` ngu+o+`i kho^ng muo^'n gie^'t co.p, nhu+ng bu+o+'c kho?i lu+ng co.p, e bi. co.p ca('n. DDa'm quan la.i theo Anh-Vu~, kho^ng thuo^.c ho. DDo^~ cu~ng thuo^.c ho. Le^ la` ho. cu?a ha^.u. Nay DDo^~ Anh-Vu~ che^'t, thi` nha` vua se~ nha^n ddo' gie^'t ba ho. Anh-Vu~, ro^`i kho^ng chu+`ng gie^'t ba ho. nha` ha^.u nu+~a. Va^.y nha^n ngu+o+`i cu?a Anh-Vu~ co`n la.i, ddang ga(.p ddu+o+`ng cu`ng, Tha'i-ha^.u pha?i chie^u mo^. chu'ng, vo+'i anh em nha` ha^.u, ro^`i thie^'t la^.p trong cung Ca?m-Tha'nh nhu+ mo^.t trie^`u ddi`nh rie^ng bie^.t.

Tha'i-ha^.u nghe theo. Ba` ddu+a va`o cung ra^'t nhie^`u dda`n o^ng, ma` trong lua^.t cung ddi`nh, thi` ta.i Hoa`ng-tha`nh kho^ng cho ba^'t cu+' ngu+o+`i dda`n o^ng na`o va`o, ne^'u kho^ng pha?i tha'i gia'm. Ba` co^ng khai chie^u mo^. bo.n dda^`u tro^.m, dduo^i cu+o+'p; la^.p tha`nh na(m ddo^.i thi. ve^. rie^ng, ba ddo^.i nam, hai ddo^.i nu+~. DDa'm thi. ve^. da^`n da^`n ddo^ng to+'i ma^'y tra(m ngu+o+`i, do ba cao thu? vo~ la^m Vu+o+ng Nha^'t, Cao Nhi., DDo^~ Anh-Ha`o chi? huy. Ba` ban cho ba te^n na`y my~ danh la` Nu`ng-so+n tam anh. Ca? trie^`u ddi`nh kho^ng ai bie^'t ca(n cu+o+'c chu'ng ra sao. Ca'i dde^m Anh-Vu~ bi. gie^'t, thi` ca? ba ddang o+? trong cung Ca?m-Tha'nh, ne^n thoa't na.n. Ba` co`n la^.p hai ddo^.i nu+~ thi. ve^. do hai cung nu+~ te^n Ca?m-Linh, Ca?m-Chi, cha'u go.i ba` ba(`ng co^, chi? huy; ddo' chi'nh la` hai cung nu+~ dda~ ho^. ve^. ba` dde^'n cung Chie^u-Linh a'p dda?o nha` vua. Tha'i-ha^.u la.i luo^n luo^n ban chi? tru+.c tie^'p cho ca'c quan. DDa so^' ca'c chi? du. ddo' dde^`u tra'i ngu+o+.c vo+'i nhu+~ng ddie^`u trie^`u ddi`nh dda~ nghi. su+..

Lu'c dda^`u, khi co' nhu+~ng chi? du. cu?a cung Ca?m-Tha'nh ban ra tra'i lua^.t, ca'c dda.i tha^`n tri` nghi, ta^u la.i xin y' kie^'n nha` vua. Nha` vua tuye^n chi?: Khi co' chi? du. cu?a tha'i ha^.u, cu+' vie^.c thi ha`nh, kho^ng ca^`n ta^u la.i. Da^`n da^`n cung Ca?m-Tha'nh tro+? tha`nh mo^.t trie^`u ddi`nh vo+'i uy quye^`n me^nh mo^ng tuye^.t ddo^'i. Mo^.t so^' ca'c dda.i tha^`n quay ra xu phu. vo+'i tha'i ha^.u, tuy nhie^n chu'ng va^~n pha^.p pho^`ng so+. bo'ng, so+. gio' Co^i-so+n song u+ng, ba(`ng kho^ng chu'ng dda~ xui Tha'i-ha^.u phe^' nha` vua xuo^'ng, ro^`i la^.p mo^.t a^'u qua^n le^n thay.

Theo ho^.i ddie^?n su+. le^. cu?a trie^`u Ly', thi` mo^~i tha'ng nha` vua thie^'t dda.i trie^`u hai la^`n va`o nga`y mu`ng mo^.t va` mu+o+`i ra(`m, thie^'t tie^?u trie^`u va`o nga`y mu`ng mu+o+`i va` hai mu+o+i. Khi thie^'t tie^?u trie^`u, tha`nh pha^`n go^`m co' Tam-co^ng la` Tha'i-su+, Tha'i-pho', Tha'i-u'y; Te^?-tu+o+'ng, lu.c bo^. thu+o+.ng-thu+, qua?n Khu-ma^.t vie^.n, to^?ng-tra^'n Tha(ng-long, dda.i ddo^-ddo^'c tho^'ng li~nh thu?y qua^n, va` nhu+~ng quan la.i chuye^n mo^n se~ ba`n dde^'n trong buo^?i ddi`nh nghi.. Khi thie^'t dda.i trie^`u, tha`nh pha^`n cu~ng nhu+ tre^n, the^m ca'c tha^n vu+o+ng, tho^'ng-li~nh ky. binh, tho^'ng li~nh ngu+u binh, tho^'ng li~nh mu+o+`i hai hie^.u Thie^n-tu+? binh, ca'c An-phu? su+', Tuye^n-vu~ su+'.

Du` thie^'t dda.i trie^`u, hay tie^?u trie^`u thi` cu~ng nghi. nhu+~ng va^'n dde^` dda.i cu+o+ng. Khi nha` vua la^.p tha'i-tu+?, mo^~i tha'ng tha'i-tu+? thie^'t DDo^ng-cung trie^`u bo^'n la^`n va`o ngay nga`y ho^m sau thie^'t dda.i va` tie^?u trie^`u. DDo^ng-cung trie^`u chi? dde^? thi ha`nh, hoa(.c kie^?m soa't vie^.c thi ha`nh nhu+~ng vie^.c trie^`u ddi`nh dda~ nghi., dda~ ban ra.

DDo^ng cung trie^`u go^`m co' ca'c quan nhu+ trie^`u ddi`nh, nhu+ng the^m chu+~ tha'i-tu+? o+? dda^`u. Nhu+ trie^`u ddi`nh co' Tha'i-su+, Tha'i-pho', Tha'i-ba?o, thi` DDo^ng-cung trie^`u co' Tha'i-tu+? tha'i-su+, Tha'i-tu+? thie^'u-su+, Tha'i-tu+? tha'i-ba?o...Tho^ng thu+o+`ng ca'c DDo^ng-cung quan cu~ng kie^m luo^n nhu+~ng chu+'c vu. kha'c cu?a trie^`u ddi`nh. Long-Xu+o+?ng kho^ng hy vo.ng gi` va`o ca'c DDo^ng-cung quan vi` ho. dde^`u la` cha^n tay cu?a tha'i-ha^.u. Bie^'t the^', Long-Xu+o+?ng mo+`i the^m ca'c vi. trong hoa`ng to^.c nhu+ Tri'-Minh vu+o+ng, Ba?o-Tha('ng ha^`u, Ba?o-Minh ha^`u va`o DDo^ng-cung quan, nhu+ng da(.e^n rie^ng ra(`ng khi nghi. su+. thi` ca'c vi. na`y cu+' u` u`, ca.c ca.c dde^? cho cha^n tay cu?a tha'i-ha^.u tin ra(`ng ca'c o^ng chi? la` ca'i bi. thi.t. Ro^`i sau ddo' ne^'u co' y' kie^'n gi`, thi` ma^.t ta^'u cho Long-Xu+o+?ng ba(`ng ddu+o+`ng da^y cu?a vu' Loan, cu?a Ta(ng Khoa.

Khi thie^'t trie^`u DDo^ng-cung, thi` chi? co' ba ho^`i chie^ng tro^'ng, chu+' kho^ng cu+? nha.c. Tha'i-tu+? tu+` trong bu+o+'c ra.

Le^~ quan ho^:

_ Tha'i-tu+? gia' la^m.

Ta^'t ca? ca'c quan dde^`u quy` go^'i ha`nh dda.i le^~. Duy ba ngu+o+`i la` Tri'-Minh vu+o+ng Ly' Long-Du~ng la` chu' vua; quan Tha'i-pho' Hoa`ng Nghi~a-Hie^`n, quan Tha'i-su+ Lu+u Kha'nh-DDa`m cu`ng ca'c tha^`y cu?a tha'i-tu+? ne^n mie^~n mo.i le^~ nghi.

Tha'i-tu+? cung tay dda'p le^~ vo+'i ca'c quan.

Le^~ quan ho^:

_ Bi`nh tha^n.

Ca'c quan ddu+'ng la`m hai ha`ng, va(n be^n tra'i, vo~ be^n pha?i. Tri'-Minh vu+o+ng, Tha'i-su+, Tha'i-pho' thi` ddu+o+.c ngo^`i.

Tha'i tu+? va'i Tri'-Minh vu+o+ng:

_ Ha`i nhi xin va^'n an thu'c phu..

_ DDa ta. ddie^.n ha., tha^`n va^~n an.

Tha'i-tu+? la.i va'i Tha'i-su+, Tha'i-pho', ddu+a ra lo+`i va^'n an ba(`ng ngo^n tu+` bi`nh da^n:

_ Con xin va^'n an hai tha^`y.

Nhi`n Tha'i-pho' Hoa`ng Nghi~a-Hie^`n, tha'i tu+? vui ve?:

_ Thu+a tha^`y, nhi`n sa('c die^.n tha^`y, con tha^'y du+o+`ng nhu+ tha^`y co' ddie^`u gi` cao hu+'ng la('m thi` pha?i?

_ DDu'ng nhu+ ddie^.n ha. pha'n, tha^`n vui mu+`ng, vi` ho^m nay la` ngay dda^`u tie^n ddie^.n ha. thie^'t trie^`u; ba('t dda^`u mo^.t ky? nguye^n mo+'i.

Long-Xu+o+?ng no'i vo+'i ca'c quan:

_ Chu+ vi. dda^y dde^`u la` nhu+~ng ngu+o+`i va(n mo^, vu~ lu+o+.c, la.i co' ta^'m lo`ng son vo+'i xa~ ta('c. Ho^m nay, ca'c vi. cu`ng Xu+o+?ng na`y ho.p tie^?u trie^`u. Xu+o+?ng mong ca'c vi. ddu+`ng tie^'c co^ng da.y do^~. DDie^`u khie^'n Xu+o+?ng a(n kho^ng ngon, ngu? kho^ng ye^n la` sao kie^'n thie^'t DDa.i-Vie^.t ta tha`nh mo^.t nu+o+'c hu`ng ma.nh,da^n chu'ng ha.nh phu'c nhu+ tho+`i vua Hu`ng, vua Tru+ng xu+a, hay nhu+ tho+`i ca'c vi. tie^n dde^' ba?n trie^`u.

La.i quay sang no'i vo+'i Hoa`ng Nghi~a-Hie^`n:

_ Thu+a tha^`y! Chu+o+ng tri`nh nghi. su+. ho^m nay go^`m co' nhu+~ng gi`?

_ Kha?i, thu+' nha^'t, nghi. chi tie^'t vie^.c du+.ng dde^`n tho+` vua Tru+ng o+? phu+o+`ng Bo^'-ca'i. Thu+' nhi`, nghi. vie^.c chi du.ng cu?a ha^.u cung. Thu+' ba, nghi. vie^.c tuye^?n thie^.n nha^n cho DDo^ng-cung. Ve^` vu. thu+' nha^'t xin dde^? quan Le^~-bo^. thu+o+.ng thu+ ta^u.

Mo^.t dda.i tha^`n bu+o+'c ra :

_ Tha^`n Chu An-Tha'i, Tha'i-tu+? thie^'u-su+, Tie^n-Dung ddie^.n dda.i ho.c si~, DDa(ng-cha^u ha^`u, Le^~-bo^. thu+o+.ng thu+, xin ki'nh kha?i.
_ Xin dda.i ho.c si~ bi`nh tha^n.

_ Do chi? du. cu?a tha'i-tu+?, truye^`n thie^?m bo^. kie^'m the^' dda^'t linh la^.p dde^`n tho+` vua Tru+ng. Sau ho+n nu+?a tha'ng, tha^`n ti`m ra khu dda^'t, ma` lu'c nga`i tha('ng gia(.c ta.i Long-bie^n, dda~ la^.p dda`n te^' Quo^'c-to^?. Khu dda^'t na`y xu+'ng dda'ng la^.p dde^`n tho+` nga`i.

_ Nhu+ va^.y ha(?n dda.i ho.c si~ dda~ ti`m ddu+o+.c di ti'ch gi` tu+` tho+`i Li~nh-Nam co`n so't la.i cha(ng ?

_ Kha?i, khi la^.p dda`n te^' Quo^'c-to^?, vua Tru+ng sai la^'y dda' tra('ng o+? nu'i Ta?n-vie^n ta.c bo^'n ca'i co^.t dda`i. Sau khi te^', hai co^.t ddu+o+.c ddu+a ve^` kinh ddo^ Me^-linh, nay kho^ng bie^'t o+? dda^u. Hai ta?ng co`n la.i dde^? o+? cu+?a tha`nh Long-bie^n. Lu'c Ba('c-bi`nh vu+o+ng DDa`o Ky` cu`ng vu+o+ng phi sa('p pha' vo`ng va^y cha.y ve^` Co^?-loa, ngu+o+`i truye^`n ddem hai ta?ng dda' linh cho^n va`o cho^~ ki'n. Ha^.u nha^n kho^ng bie^'t hai ta?ng dda' ddo' cho^n o+? cho^~ na`o. Trong khi tha^`n ti`m dda^'t linh xa^y dde^`n, tha^`n tha^'y bo+` so^ng o+? phu+o+`ng Bo^'-ca'i co' a'nh sa'ng chie^'u le^n, tha^`n sai dda`o cho^~ a^'y, thi` ti`m ra hai ca'i co^.t dda' linh tho+`i Li~nh-Nam.

Long-Xu+o+?ng ro't mo^.t chung cam tha?o trao cho An-Tha'i:

_ DDa.i-ho.c si~ ha`nh su+. ma^~n ca'n, mau cho'ng, thu+.c xu+'ng dda'ng la`m con cha'u cu?a vua Tru+ng, ne^n anh linh nga`i mo+'i ddu+a khanh to+'i cho^~ cho^n ba'u va^.t. Khanh ha~y uo^'ng chung nu+o+'c na`y la^'y gio.ng.

An-Tha'i uo^'ng he^'t chung tra` ro^`i da^ng so+ ddo^` ve~ dde^`n, go^`m co' ba gian chi'nh ddie^.n, hai da^~y ngang mo^~i da^~y ba gian nu+~a. Be^n du+o+'i ghi ro~ chi phi' xa^y ca^'t, tho+`i gian kho+?i co^ng, tho+`i gian hoa`n ta^'t. Long-Xu+o+?ng ddo.c qua, kho^ng tha^'y mu.c ghi so^' tie^`n co^ng kho^' pha?i chi, thi` nga.c nhie^n:

_ Khanh cho bie^'t to^?ng so^' co^ng kho^' pha?i chi ra la` bao nhie^u?

_ Kha?i ddie^.n ha., tra?i qua ta^'t ca? ca'c trie^`u dda.i, mo^~i khi xa^y, hoa(.c tu bo^? dde^`n tho+` Nhi.-tha'nh thi` kho^ng bao gio+` co^ng kho^' pha?i chi ca?. Thu? tu.c nhu+ sau: Trie^`u ddi`nh ban chi? du. cho bo^. Le^~ ti`m ddi.a ddie^?m, hoa(.c da^n chu'ng xin la^.p ta.i ddi.a ddie^?m na`o. Bo^. Le^~ se~ the^? theo y' da^n, ve~ ddo^` hi`nh, ro^`i ta^u le^n. Da^n chu'ng ho.p nhau, ti`m ngu+o+`i ddu+'c ha.nh, co' uy ti'n ba^`u la^'y ban kie^'n ta.o. Ba^'y gio+` mo+'i quye^n gia'o tha^.p phu+o+ng, la^'y tie^`n xa^y ca^'t.

_ Co' bao gio+` tie^`n tha^.p phu+o+ng cu'ng, ma` kho^ng ddu? dde^? xa^y ca^'t kho^ng?

_ Kha?i, vie^.c na`y chu+a tu+`ng xa^?y ra. Chi? nguye^n li'nh cu?a nga`i vo+'i chu+ tu+o+'ng cu'ng, cu~ng du+ thu+`a ro^`i.

Long-Xu+o+?ng kinh nga.c:

_ Li'nh cu?a nga`i? Nga`i tua^~n quo^'c dda~ 1117 na(m ro^`i, ma` li'nh cu?a nga`i co`n so^'ng u+?

Tha'i-pho' Hoa`ng Nghi~a-Hie^`n bie^'t va^'n dde^` na`y o^ng chu+a gia?ng cho Long-Xu+o+?ng, ne^n Long-Xu+o+?ng kho^ng bie^'t. O^ng vo^.i xen va`o:

_ Kha?i, nguye^n sau khi vua Tru+ng cu`ng chu+ tu+o+'ng tua^~n quo^'c ro^`i, ca'c nga`i hie^?n linh, thu+o+`ng nha^.p va`o nhu+~ng ngu+o+`i co' phu'c tra.ch, dde^? pha'n lo+`i i'ch quo^'c, lo+.i da^n. Trong ngo^n tu+` bi`nh da^n, ngu+o+`i ta go.i nhu+~ng ngu+o+`i ddu+o+.c ca'c nga`i nha^.p ddo^`ng la` li'nh. Ha(`ng na(m, va`o dda^`u tha'ng hai, tre^n toa`n quo^'c mo+? ho^.i Me^-linh, ta^'t ca? li'nh cu?a ca'c nga`i dde^`u tra^?y ho^.i Ha't-giang ha^`u bo'ng. Hoa(.c kho^ng tra^?y ho^.i Ha't-giang ddu+o+.c thi` ha^`u o+? nhu+~ng am ddie^.n ddi.a phu+o+ng. Nhu+~ng li'nh cu?a ca'c nga`i, thu+o+`ng kha' gia?, ne^n ho. cu'ng ra^'t ha^.u. Tie^`n xa^y ca^'t du+ thu+`a, co^ng kho^' kho^ng pha?i dda. tho.. Co' ddie^`u sau khi la^.p dde^`n tho+`, thi` ca^`n ruo^.ng, dda^'t, la^'y lo+.i hoa ma^`u, a^'y mo+'i la` ddie^`u ca^`n thie^'t, ma` trie^`u ddi`nh pha?i chu toa`n.

Long-Xu+o+?ng vui ve?:

_ Thu+a tha^`y, con ddu+o+.c hu+o+?ng bo^?ng cu?a tu+o+'c dda.i vu+o+ng dda~ hai na(m, nhu+ng va^~n o+? trong cung vo+'i ma^~u ha^.u. Lu+o+ng, tie^`n, hoa lo+.i hai tra(m ma^~u ruo^.ng kim ddie^`n, hoa(.c la` con pha't cho ke? kho', hoa(.c la` con ta(.ng cho vo~ la^m, ha`o kie^.t. Va^.y con co' quye^`n du`ng ruo^.ng ddu+o+.c phu. hoa`ng ban cho, cu'ng va`o dde^`n cu?a nga`i kho^ng?

_ Kha?i tha'i-tu+?, ddu'ng lua^.t thi` kho^ng ddu+o+.c, nhu+ng le^. thi` ddu+o+.c. Le^. na`y co' va`o tho+`i ddu+'c Tha'nh-to^ng. Ba^'y gio+` Linh-Nha^n hoa`ng tha'i ha^.u mo+'i tie^'n cung, co`n o+? chu+'c phu nha^n. DDu+'c Tha'nh-to^ng ban cho nga`i mo^.t tra(m ma^~u kim ddie^`n. Nga`i dda~ cu'ng va`o chu`a Ba'o-a^n hai mu+o+i ma^~u. Tu+` dda^'y vie^.c hoa`ng to^.c du`ng ruo^.ng dda^'t phong cu'ng va`o dde^`n chu`a tha`nh le^..

Long-Xu+o+?ng ho?i Chu An-Tha'i:

_ Theo dda.i ho.c si~, thi` vie^.c hu+o+ng kho'i dde^`n tho+` vua Tru+ng, pha?i ca^`n hoa lo+.i bao nhie^u ma^~u kim ddie^`n?

_ Kha?i, khoa?ng hai ma^~u.

Long-Xu+o+?ng tuye^n chi? cho Ma^.t-thu+ ti?nh su+. Le^ Du:

_ Le^ ti?nh su+., ha~y la`m thu? tu.c, dde^? co^ gia cu'ng va`o dde^`n tho+` vua Tru+ng mu+o+`i ma^~u kim ddie^`n.

Vie^.c nghi. su+. xa^y dde^`n vua Tru+ng dda~ xong.

Ghi chu' cu?a thua^.t gia?.
Vie^.c na`y DDVSKTT, Ly' ky?, Anh-to^ng ky? che'p gia?n di. nhu+ sau: o+~ ...Canh Thi`n, nie^n hie^.u DDa.i-DDi.nh na(m thu+' 21, To^'ng Thie^.u-Hu+ng na(m thu+' 30 (DL.1160), mu`a Xua^n tha'ng gie^ng, la`m dde^`n tho+` Hai Ba` o+? phu+o+`ng Bo^' Ca'i...
Huye^`n su+? no'i ra(`ng, Hai Ba` nha?y xuo^'ng so^ng Ha't-giang tu+. tu+?. Anh linh ho'a tha`nh tu+o+.ng ddo^`ng, dde^'n tho+`i Ly' thi` tro^i dde^'n bo+` so^ng Ho^`ng ngoa.i tha`nh Tha(ng-long, chie^'u ha`o quang sa'ch ru+.c, ro^`i ba'o mo^.ng cho da^n chu'ng bie^'t. Da^n chu'ng ra cho^~ a^'y thi` tha^'y hai tu+o+.ng ddo^`ng, be`n vo+'t le^n ro^`i xin trie^`u ddi`nh cho la^.p dde^`n tho+`. Nha^n ddo' dda(.t te^n xa~ a^'y la` DDo^`ng-nha^n (Nay la` phu+o+`ng DDo^`ng-nha^n, qua^.n Hai Ba` Tru+ng, Ha`-no^.i). DDe^'n ddo+`i Le^ ba~i so^ng co' dde^`n to.a la.c bi. nu+o+'c xo'i lo+?, da^n chu'ng la.i di chuye^?n dde^`n dde^'n xa~ DDa.i-tu+`. Va`o tho+`i Gia-long (1818) dda^'t la.i bi. lo+? dde^`n di chuye^?n dde^'n ddi.a ddie^?m hie^.n nay.
Chi? ddo^.c gia? Anh-hu`ng DDo^ng-a mo+'i ddu+o+c bie^'t chi tie^'t vie^.c na`y ma` tho^i. Ne^'u ddo^.c gia? muo^'n ha`nh hu+o+ng dde^`n na`y thi` cu+' ve^` Ha`-no^.i, ddi xe dde^'n qua^.n Hai Ba` Tru+ng, se~ tha^'y dde^`n to.a la.c ca.nh Vie^n-minh tu+. Vie^n-minh tu+. la` no+i ma` thua^.t gia? co' nhe^`u ky? nie^.m tho+`i tho+ a^'u. Bo+?i ba?n su+ tru. tri` ta.i dda^y. Tru+o+'c kia thi` chu`a do su+ ni tru. tri`, dde^`n do thu? tu+` tro^ng coi rie^ng. Tu+` sau khi ba?n su+ tru. tri` thi` nga`i kie^m luo^n. Na(m 1993, thua^.t gia? tro+? la.i vie^'ng dde^`n chu`a, chi? ga(.p su+ co^ DDa`m Vinh la` vai su+ ddie^.t cu?a thua^.t gia?. Su+ co^ da^~n thua^.t gia? tha(m dde^`n, chu`a cu`ng tha'p cu?a ba?n su+.
DDo^.c gia? muo^'n tha^m cu+'u the^m ve^` ngo^i dde^`n na`y co' the^? ti`m trong ca'c thu+ ti.ch sau.
Ba(`ng chu+~ Ha'n:
DDVSKTT Ly' ky?, Anh-to^ng ky?.
DDa.i-vie^.t ddi.a du+ chi'.
Ha`-no^.i ddi.a du+ chi'.
Tha(ng-long co^? ti'ch kha?o,.
Ha`-no^.i so+n xuye^n phong vu+.c.
Ca'c ti?nh ddi.a du+ chi'.
Ba('c Tha`nh ddi.a du+ chi' lu.c,
Ba('c-ky` giang so+n co^? ti'ch bi. kha?o,
La-tha`nh co^? ti'ch vi.nh.

Ba(`ng chu+~ Vie^.t : cu?a Ye^n-tu+? cu+ si~ go^`m ba bo^..
Anh-hu`ng Li~nh-Nam,
DDo^.ng-ddi`nh ho^` ngoa.i su+?,
Ca^?m-khe^ di ha^.n.
DDe^`u do Nam-a' Paris xua^'t ba?n.


Tha'i-pho' Hoa`ng Nghi~a-Hie^`n kha?i :
_ Ba^y gio+` nghi. to+'i vie^.c chi tie^u cu?a no^.i cung. Tha^`n xin dde^? Tha'i-tu+? thie^`m-su+. kha?i.

Mo^.t va(n quan bu+o+'c ra:

_ Tha^`n Tha'i-tu+? thie^`m su+., li~nh Ho^.-bo^. tham tri Va(n DDu+'c-Y' xin kha?i.

Ghi chu' cu?a thua^.t gia?:
Nhu+ va^.y Y' li~nh hai chu+'c vu.. Chu+'c vu. DDo^ng-cung quan la` Tha'i-tu+? thie^`m su+., tu+o+ng ddu+o+ng vo+'i nga`y nay la` bo^. tru+o+?ng phu? To^?ng-tho^'ng hay Thu?-tu+o+'ng. Chu+'c vu. cu?a trie^`u ddi`nh la` Tham-tri bo^. ho^., tu+o+ng ddu+o+ng vo+'i thu+' tru+o+?ng bo^. Ta`i-cha'nh.

_ Trong hai na(m vu+`a qua, vie^.c chi du.ng cu?a no^.i cung le^n qua' cao. Cao nha^'t ke^? tu+` khi ba?n trie^`u la^.p chi'nh tho^'ng. Hie^.n quo^'c sa?n, co^ng nho tro^'ng ro^~ng, dde^'n no^~i hai tha'ng qua, binh tu+o+'ng ca'c lo^. chu+a ddu+o+.c pha't bo^?ng. Vi` va^.y buo^?i thie^'t trie^`u ho^m qua, ddi`nh tha^`n nghi. ti`m ca'ch gia?m chi no^.i cung, va` giao cho DDo^ng-cung trie^`u nghi. chi tie^'t, ne^n gia?m chi o+? cung na`o? Gia?m ngu+o+`i? Gia?m mua sa('m? Hay ta(ng thue^'?

Tha'i-tu+? xua tay:

_ Co^ gia tha^'y giu+~a hai vie^.c gia?m chi vo+'i ta(ng thue^', thi` ta ne^n cho.n vie^.c gia?m chi. Xu+a, tho+`i Thua^.n-Thie^n, ddu+'c Tha'i-to^? cai tri. trong mu+o+`i ta'm na(m, ma` kho^ng he^` ta(ng thue^', tra'i la.i tha thue^' dde^'n sa'u na(m. Ti'nh chung, cu+' hai na(m, thi` tha thue^' mo^.t na(m. Ca'i a^n ddu+'c tra?i kha('p le^ da^n ddo', mo+'i khie^'n trie^`u ddi`nh ba?o da^n nha?y va`o nu+o+'c, va`o lu+?a, ho. cu~ng tua^n. Do the^', ne^n DDa.i-Vie^.t ta, Nam bi`nh Chie^m, Ba('c dda'nh To^'ng. Nay ta kho^ng tha thue^' ddu+o+.c, thi` cu~ng ddu+`ng ta(ng thue^'...

Tha'i-tu+? ho?i DDu+'c-Y':

_ Ba^y gio+` khanh cho bie^'t, ta.i sao trong hai na(m qua, chi tie^u no^.i cung la.i qua' cao? Cung na`o ta(ng? Ai chua^?n cho ta(ng? Pha^`n du+. tru+~ quo^'c sa?n dda^u, ma` binh tu+o+'ng kho^ng ddu+o+.c pha't bo^?ng?

_ Kha?i, trong hai na(m qua, ta.i ta^'t ca? ca'c cung kho^ng xa^y ca^'t the^m, kho^ng tuye^?n the^m ngu+o+`i. Nhu+ng chi phi' ta(ng la` ta(ng o+? cung Ca?m-Tha'nh.

Nghe no'i dde^'n cung Ca?m-Tha'nh, ca'c quan dde^`u ddu+a ma('t nhi`n nhau dda^`y bo^'i ro^'i.

_ Ta(ng nhu+ the^' na`o? Tha'i-tu+? ho?i: Ta(ng ngu+o+`i? Ta(ng xa^y ca^'t hay ta(ng chi tie^u?

_ Kha?i, ta(ng ca? ba. Thu+' nha^'t, tha'i-ha^.u tuye^?n ba ddo^.i thi. ve^. nam, hai ddo^.i thi. ve^. nu+~. Thu+' nhi`, tha'i-ha^.u bo^? nhie^.m ho+n tra(m quan chu+'c ca'c loa.i. Thu+' ba, tha'i-ha^.u ta(ng so^' cung nga, tha'i gia'm le^n ga^'p mu+o+`i la^`n. La.i nu+~a tha'i-ha^.u cho xa^y ca^'t dinh thu+., doanh tra.i cho ca'c ta^n quan, ta^n thi. ve^..

Tha'i-tu+? ho?i ca'c quan:

_ Chu+ khanh nghi~ sao? Muo^'n gia?m chi o+? cung Ca?m-Tha'nh thi` co^ gia ba^'t lu+.c ma^'t ro^`i. Tu+` ho+n hai na(m nay, ba^'t cu+' vie^.c gi` lie^n quan to+'i cung Ca?m-Tha'nh, thi` tu+` phu. hoa`ng cho dde^'n ma^~u ha^.u dde^`u kho^ng da'm mo' tay va`o ca'i to^? ong ba^`u na`y. Chu+ khanh ti'nh xem, ta co' the^? gia?m chi o+? ca'c cung kha'c kho^ng? Ha`! Nha^'t ddi.nh co^ gia kho^ng cho ta(ng thue^'.

Tha'i-pho' Hoa`ng Nghi~a-Hie^`n ba`n:

_ Chi? du. cu?a tha'i-tu+? to? ra la` dda^'ng tru+` qua^n nha^n ddu+'c. Nhu+ng ne^'u kho^ng ta(ng thue^' thi` la^'y gi` dde^? chi du.ng? Co`n gia?m chi u+? Tha^`n xe't ky~, ca'c cung, ca'c ddie^.n dde^`u tie^'t gia?m chi tie^u to+'i mu+'c tha^'p nha^'t ro^`i, kho^ng the^? gia?m ho+n ddu+o+.c nu+~a. Ba^y gio+` Va(n Thie^`m-su+. ha~y ta^u chi tie^'t ve^` ca'c khoa?n chi du.ng na(m qua ta.i cung Ca?m-Tha'nh, ro^`i ddi`nh nghi. dde^? ti`m la^'y mo^.t ngo~ thoa't.

Va(n DDu+'c-Y' xua^'t ra mo^.t ta^.p sa'ch mo?ng, ro^`i ta^u:

_ Va`o tho+`i Linh-Nha^n hoa`ng tha'i ha^.u, cung Y?-Lan chi? co' mo^.t ddo^.i cung nu+~, mo^.t ddo^.i tha'i gia'm, mo^~i ddo^.i mu+o+`i hai ngu+o+`i, va` mo^.t ddo^.i thi. ve^. mu+o+`i ta'm ngu+o+`i. Ngoa`i ra bo^.c phu., ma~ phu, ngu+. tru` mu+o+`i ta'm ngu+o+`i nu+~a. Co^.ng sa'u mu+o+i ngu+o+`i. Hie^.n nay ta.i cung Linh-Ca?m, thi` cung nu+~, tha'i gia'm dde^`u co' mu+o+`i ddo^.i. Ta(ng 216 ngu+o+`i. Ti'nh chung, nuo^i a(n, cu+ tru', tra? bo^?ng, y phu.c, mo^~i ngu+o+`i mo^.t tha'ng ba lu+o+.ng va`ng. Co^.ng mo^.t na(m ta(ng 7776 lu+o+.ng. Muo^'n co' so^' va`ng na`y thi` pha?i thu thue^' mu+o+`i va.n ma^~u ruo^.ng loa.i nha^'t dda(?ng kim ddie^`n.

Ca'c quan dde^`u ngao nga'n ddu+a ma('t nhi`n nhau.

_ Chu+ dda.i tha^`n cu?a trie^`u ddi`nh la` 72 vi.. Trong khi ca'c quan chu+'c cu?a cung Ca?m-Tha'nh ho+n tra(m vi.. Tha'i-ha^.u ban chi? pha't bo^?ng cho chu+ quan cung Ca?m-Tha'nh cao ho+n ca'c quan cu?a trie^`u ddi`nh ra^'t nhie^`u. Ngu+o+`i na`o cu~ng co' nghi ve^. nhu+ xe, ngu+.a, li'nh ha^`u. Chi phi' cho ho+n tra(m quan cu?a cung Ca?m-Tha'nh co`n cao ho+n to^?ng co^.ng chi phi' cu?a trie^`u ddi`nh vo+'i DDo^ng-cung quan. Ti'nh ddo^? ddo^`ng, na(m vu+`a qua, chi cho ca'c quan cung Ca?m-Tha'nh la` mo^.t va.n hai nghi`n lu+o+.ng va`ng. Muo^'n co' so^' va`ng na`y thi` pha?i thu thue^' mu+o+`i la(m va.n ma^~u ruo^.ng loa.i nha^'t kim dda(?ng ddie^`n.

Ca'c quan dde^`u suy't xoa, ve^` so^' chi kinh khu?ng na`y.

DDu+'c-Y' tie^'p:

_ Ve^` ba ddo^.i thi. ve^. nam, hai ddo^.i thi. ve^. nu+~, qua^n so^' ho+n na(m tra(m ngu+o+`i. So vo+'i tho+`i Linh-Nha^n hoa`ng tha'i ha^.u, ta(ng 508 ngu+o+`i. Theo quan giai cu?a trie^`u ddi`nh, thi` thi. ve^. hu+o+?ng bo^?ng ba(`ng tam pha^?m. Nha^'t dda(?ng thi. ve^. ba(`ng nha^'t pha^?m. La.i pha?i mua sa('m vu~ khi', xe co^., lu+`a ngu+.a, y phu.c, doanh tra.i y du+o+.c... tra(m thu+' to^'n ke'm. To^?ng chi ha(`ng na(m cu?a na(m ddo^.i thi. ve^. na`y co`n cao ho+n na(m hie^.u Thie^n-tu+? binh nu+~a. Ne^'u co^.ng ta^'t ca? chi phi' cu?a cung Ca?m-Tha'nh la.i, thi` ba(`ng chi phi' cu?a ca? trie^`u ddi`nh, no^.i cung va` mu+o+`i hai hie^.u Thie^n-tu+? binh. Nghi~a la` ba(`ng mo^.t nu+?a to^?ng chi phi' toa`n quo^'c. Hai na(m qua, pha^`n chi thi` the^m, ma` pha^`n thu thi` va^~n the^', ne^n quo^'c sa?n kha'nh kie^.t, kho ddu.n tro^'ng ro^~ng, ti`nh tra.ng thu+.c nguy vo^ cu`ng.

Long-Xu+o+?ng ho?i:

_ Khanh no'i nguy, la` y' the^' na`o?

Tha'i-pho' Hoa`ng Nghi~a-Hie^`n bie^'t ho.c tro` mi`nh chu+a ddu+o+.c gia?ng ve^` va^'n dde^` na`y o^ng ddo+~ lo+`i DDu+'c-Y':

_ Kha?i tha'i-tu+?, nguye^n va`o tho+`i ddu+'c Tha'nh-to^ng, khi nga`i bi`nh Chie^m, ba^'y gio+` Linh-Nha^n hoa`ng tha'i ha^.u co`n la` Y?-Lan tha^`n phi, ha^.u thay vua nhie^'p chi'nh. Tha'i-ha^.u tha^'y ro~ ca'i ho.a Chie^m-tha`nh, ca'i a'ch Trung-quo^'c, ba^'t cu+' lu'c ba`o cu~ng co' the^? xa^?y ra chie^'n tranh. Ma` chie^'n tranh thi` chi tie^u to^'n ke'm vo^ cu`ng. Lo+~ ra khi chie^'n tranh xa^?y ra thi`nh li`nh thi` la^'y dda^u ra dde^? chi du.ng? Vi` va^.y tha'i-ha^.u cho thie^'t la^.p mo^.t quo^'c kho^' du+. tru+~ ga^'p ru+o+~i so^' chi ha`ng na(m tre^n toa`n quo^'c. Ho'a cho ne^n ma^'y chu.c na(m qua, quo^'c kho^' luo^n luo^n duy tri` ti`nh tra.ng ddo'. Nhu+ng trong hai na(m qua, chi tie^u qua' nhie^`u, tha`nh ra quo^'c kho^' du+. tru+~ he^'t sa.ch. Gia? nhu+ thi`nh li`nh quo^'c gia hu+~u su+. thi` la^'y dda^u ra dde^? chi du.ng? Vi` va^.y Va(n Thie^`m-su+. mo+'i kha?i ra(`ng nguy...

Tha'i-tu+? thie^'u ba?o To^ Hie^'n-Tha`nh kha?i:

_ Tu+` xu+a dde^'n gio+`, chu+ su+. no^.i cung thi` trie^`u ddi`nh kho^ng the^?, kho^ng ne^n ba`n dde^'n. Tho+`i ddu+'c Tha'nh-to^ng, khi Linh-Nha^n hoa`ng tha'i ha^.u ddu+a ra quo^'c ke^' gia?m chi no^.i cung, Tha'i-su+ Ly' DDa.o-Tha`nh cu`ng ca'c dda.i tha^`n dde^`u tu+` cho^'i nghi. su+.. Sau ddi'ch tha^n ddu+'c Tha'nh-to^ng pha?i phu. tra'ch co^ng vie^.c na`y. Nay tre^n tha'i-tu+? co`n hoa`ng-thu+o+.ng, hoa`ng-ha^.u, cao ho+n co`n co' tha'i-ha^.u. Khi trie^`u ddi`nh nghi. su+. vie^.c gi`, ma` cung Ca?m-Tha'nh ba'c bo?, thi` cu~ng dda`nh bo' tay. Va^.y lie^.u DDo^ng-cung trie^`u nghi. su+. ro^`i co' thi ha`nh ddu+o+.c kho^ng? Ne^n tha^`n xin tha'i-tu+? die^.n ta^'u vo+'i hoa`ng-thu+o+.ng ve^` vie^.c na`y thi` ho+n.

Tha'i-tu+? than tha^`m:
_ Ca'i o^ng To^ na`y tu+o+ng ddo^'i co' ta`i ca^`m qua^n, mi`nh hy vo.ng va`o o^ng dde^? co' the^? thanh toa'n bo.n dda^`u tra^u ma(.t ngu+.a ddang a^?n tha^n o+? cung Ca?m-Tha'nh. Kho^ng ngo+` o^ng cu~ng chi? la` thu+' ngu trung ma` tho^i. Ta pha?i ti`m ngu+o+`i kha'c tro+. giu'p mo+'i hy vo.ng.

The^' la` va^'n dde^` gia?m chi no^.i cung dda`nh ga'c la.i.

Long-Xu+o+?ng buo^`n vo^ ha.n, trong ta^m thie^'u nie^n na`y na?y ra nhu+~ng ba^'t ma~n:

_ Mi`nh muo^'n cho da^n gia^`u, nu+o+'c ma.nh, nhu+ng phu. hoa`ng thi` bi. tha'i-ha^.u kie^`m che^'. Ma` tha'i-ha^.u la` ngu+o+`i tha^'t ho.c, chuye^n nghe lo+`i bo.n vo^ la.i xu'i du.c. La`m sao ba^y gio+`?

Tha'i-tu+? tho+? da`i ho?i quan Tha'i-pho':

_ Thu+a tha^`y ba^y gio+` dde^'n va^'n dde^` gi`?

_ Va^'n dde^` nghi. su+. thu+' ba ho^m nay la` ti`m thie^.n nha^n cho tha'i-tu+?. Nguye^n va`o tho+`i ddu+'c Tha'i-to^?, nie^n hie^.u Thua^.n-Thie^n thu+' 3 (1012), nga`i phong cho ddu+'c Tha'i-to^ng tu+o+'c Khai-Thie^n vu+o+ng, truye^`n ra o+? cung Long-ddu+'c ngoa`i tha`nh, vo+'i y' muo^'n cho ddu+'c Tha'i-to^ng hie^?u da^n ti`nh, cu`ng tie^'p ha`o kie^.t, ke^'t na.p nha^n ta`i. Nay tha'i-tu+? ddu+o+.c phong chu+'c tu+o+'c, ddu+o+.c la^.p la`m tru+` qua^n, le^. na`y ddu+o+c ta'i la^.p.

Tha'i-tu+? hie^?u y' o^ng tha^`y, trong lo`ng thie^'u nie^n nghi~ tha^`m:
_ DDa^'t nu+o+'c mi`nh kho^ng thie^'u gi` nhu+~ng anh ta`i, nhu+~ng ha`o kie^.t co' lo`ng son vo+'i xa~ ta('c. Ta nha^n vie^.c cu~, tie^'p xu'c vo+'i da^n, ma` khua^'t tha^n ca^`u hie^`n, thi` ca'i phong khi' tho+`i ddu+'c Tha'i-to^?, Tha'i-to^ng co' co+ phu.c hu+ng.

_ Va^.y ba^y gio+` ta pha?i la`m gi`?

Tha'i-tu+? ho?i: Tha^`y da^.y cho bie^'t pha?i la`m vie^.c gi` tru+o+'c? Vie^.c gi` sau?

Tha'i-su+ Lu+u Kha'nh-DDa`m kha?i:

_ Xin tha'i-tu+? ban chi? ca^`u hie^`n ta`i, ro^`i sai in tha`nh nhie^`u ba?n gu+?i xuo^'ng ta^.n xa~ a^'p. Ha(`ng nga`y, tha'i-tu+? tie^'p vo~ la^m, ke? si~, la('ng nghe nhu+~ng lo+`i ngay tha(?ng cu?a ho.. La.i ra su+'c khua^'t tha^n chie^u hie^`n dda~i si~ nhu+ Khai-Quo^'c vu+o+ng tru+o+'c dda^y, thi` cha(?ng ma^'y cho^'c nha^n ta`i se~ xua^'t hie^.n.

_ DDa^'y la` dda.i cu+o+ng. Nhu+ng chi tie^'t, pha?i chie^u mo^. ai tru+o+'c?

_ Ve^` vo~, dda^`u tie^n pha?i ca^`u la` to^? chu+'c dda.i ho^.i vo~ la^m. Tu+` tho+`i DDinh, mo^~i na(m va`o nga`y 15 tha'ng ta'm la` nga`y gio^~ Ba('c-bi`nh vu+o+ng DDa`o Ky` vo+'i vu+o+ng phi Phu+o+ng-Dung, vo~ la^m to^? chu+'c dda.i ho^.i ta.i Lo^.c-ha`, Ho^.i-phu.. Nhu+ng tu+` sau khi ddu+'c Tha^`n-to^ng ba(ng, DDo^~ tha'i ha^.u nhie^'p chi'nh, ngu+o+`i nghe lo+`i Anh-Vu~, nghi ngo+` vo~ la^m, ro^`i ban chi? ba~i bo?. Ke^? tu+` dda^'y phong khi' luye^.n vo~ trong nu+o+'c kho^ng co`n nu+~a. Nay tha'i-tu+? ban chi? ta'i to^? chu+'c gio^~ Ba('c-bi`nh vu+o+ng, la.i mo+? khoa thi tuye^?n ngu+o+`i ta`i, cho la`m tu+o+'ng. Nhu+ va^.y nha^n ta^m dde^`u hu+o+'ng ve^` trie^`u ddi`nh, vo~ la^m dde^`u theo gio' ma` quy phu.c.

Tha'i-tu+? cung tay hu+o+'ng Tha'i-pho' Hoa`ng Nghi~a-Hie^`n:

_ Xin tha^`y cho soa.n chi? ca^`u hie^`n, to^? chu+'c gio^~ Ba('c-Bi`nh vu+o+ng cu`ng thi vo~. Chu+ su+. nha^'t nha^'t chie^?u theo nhu+~ng gi` tho+`i ddu+'c Tha'i-to^? dda~ la`m.

Tha'i-pho' tie^'p :

_ Ve^` vie^.c tha'i tu+? luye^.n vo~ thi` ca^`n pha?i khe'o le'o mo^.t chu't. Tha'i-ha^.u la` chu'a Hoa`ng-tha`nh, ngu+o+`i tu+`ng ban chi? ca^'m ta^'t ca? phi ta^`n, cung nga, tha'i gia'm luye^.n vo~. Tru+o+'c kia tha'i tu+? o+? trong Hoa`ng-tha`nh thi` bi. chi pho^'i bo+?i le^.nh na`y. Nay tha'i-tu+? ra o+? DDo^ng-cung. DDo^ng-cung na(`m ngoa`i Hoa`ng-tha`nh, trong DDo^ng-cung co' nhie^`u pho`ng luye^.n vo~ tu+` tho+`i ddu+'c Tha'i-to^? dde^? la.i. Vi` va^.y tha'i-tu+? co' the^? du`ng ca'c pho`ng na`y, ro^`i tuye^?n gia su+ luye^.n vo~ cho tha^n the^? kho?e ma.nh.

DDe^'n ddo' buo^?i thie^'t trie^`u cha^'m du+'t.

Le^~ quan ho^:

_ Tha'i-tu+? ho^`i cung. Ba~i trie^`u.


-= He^'t ho^`i ba, co`n tie^'p =-

Tra^`n DDa.i Sy~

Mu.c Lu.c Tie^?u Thuye^'t Tru+o+`ng Ky`


Mu.c Lu.c

Trang Chi'nh Suo^'i Nguo^`n

Nhu+~ng Tuye^?n Ta^.p DDa~ Pha't Ha`nh


Tuye^?n Ta^.p Tho+ Va(n - Suo^'i Nguo^`n

Pha't ha`nh va`o mo^~i thu+' Hai dda^`u tha'ng

Chu? Nhie^.m:

Tho+ Tho+ - Thotho2022@CS.com

Ban Bie^n Ta^.p:

LaLan - LaLan2000@yahoo.com
Tha'i Mo^.ng Trinh -
moitim2000@yahoo.com
Thanh Hie^`n - thanhhien@rocketmail.com

Ky~ Thua^.t:

LaLan - LaLan2000@yahoo.com

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~
copyright (C) 2000 by respective authors
~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~